Download In de ogen van Lucebert (450 kB; PDF) - Robert Proost

In de ogen van Lucebert – Robert Proost
ondergaan zij slechts duisternis, stilte, stilstand. Dit is de fase van de leegwording, de
reiniging, die noodzakelijk vooraf moet gaan aan de wedergeboorte. Is dit proces van
leegmaking voltooid, dan ontwaken de zintuigen en is het alsof zij alles als voor het eerst
ontdekken. Pas dan wordt de stilstand doorbroken en is er weer gewaarwording van ruimte en
tijd mogelijk.’ 74 Hoewel Oegema het over een ander gedicht had, wordt ook hier de stilstand
inderdaad doorbroken: als beeldenstormer boort de mysticus zich door de brommende
vlammen. Maar om welke brommende vlammen gaat het nu? Was het hart niet zojuist
geblust? Blijkbaar zijn de vlammen niet alleen maar afkomstig uit het hart, vlamt er meer dan
alleen de zon, het licht dat staat voor de overweldigende sensatie van het mystieke. De
betekenis van de vlam is tweeledig: lichtgevend en vernietigend, levengevend en
doodmakend. Het blussen van dit vuur is dus per definitie al paradoxaal: het leven en de dood
worden beide de kop ingedrukt. De dood speelt sowieso een prominente rol in de laatste
strofe: toneelknechts zijn schijndood, mediterende zijn vermoord in een sluipmoord, de zon is
geblust en wordt als lijk weggedragen. De mysticus rekent af met heersende denkbeelden,
vermoordt mediterende en verwordt tot beeldenstormer. Deze notie van beeldenstorm is een
interessante. Letterlijk gezien is een beeldenstorm een grootschalige vernieling van religieuze
beeltenissen, gevoed door de veronderstelling dat religieuze kunst een vorm van afgoderij is,
in de Abrahamitische godsdiensten een volgens de geschriften streng verbod. De beeltenissen
zouden geen recht doen aan waar ze voor staan, zouden leiden tot aanbidding van menselijke
arbeid en materie. Dit staat haaks op een fenomenologische mystiek; het beeld staat immers
niet tussen ons en een metafysische wereld, maar een extreme mate van zintuiglijke ervaring
verlicht de mens. De overstroming van het subject met de wereld is wat het subject verheft.
Hier past een alternatieve lezing van het woord ‘beeldenstormer’ beter. Eerder wees ik op de
notie van de storm als mystiek element. De storm is het overdonderende beeld, de verzadiging
van prikkels die het subject zijn eigenheid ontnemen en terugbrengen tot een vereenzelviging
met de wereld. Hier poogt de dichter dus de beeldenstormer te zijn, maar niet als vernietiger
van het beeld, maar als degene die aangestormd komt met het beeld. Hij boort zich door de
vlammen, dringt door onmiddellijk contact met de waarneming volledig door tot de dingen
zelf, vat zelf vlam en wordt een met de wereld. Wat volgt is een schok, een voor het
aangezicht bibberen, zoals menig christelijk mysticus het aangezicht van God niet kan
verdragen en overspoeld wordt door angst.
74 Oegema, Jan (1999) Lucebert, mysticus. Nijmegen: Vantilt. p.64
73