"Vies niet, homo wel" Ervaringen van homo- en ... - EduDivers

een opmerking maken over irritant gedrag op zich niet zover gaat, leidt dat er bij de
geïnterviewde vrouwen wel toe dat ze onder collega's en leerlingen al snel bekend staan als
feministes, of ze dat nou zijn of niet. Als de lerares eenmaal in die hoek gedrukt is, moet
opnieuw gegoocheld worden met belangen: een emanciperende opmerking maken kan zinloos
zijn of zelfs contra-produktief werken als de manlijke collega's je daarna als `feministe' nooit
meer serieus nemen. Daardoor worden vrouwen vaak gedwongen tot slinkse, minder openlijke
wegen om haar zin te krijgen. Zo vertelt een vrouw:
"Ik heb een aantal jaren meegemaakt dat ik de enige vrouw was. En dat was heel duidelijk te
merken, want er werd gewoon helemaal niet naar je geluisterd; walgelijk gewoon. Of je
moest met dubbele stem, je dan gaan zitten verheffen, nou en daar heb ik ook al de
pest aan. Dus dan moest ik dat dan maar weer via een aantal mannetjes spelen. En
daar werd dan prompt wel naar geluisterd. Dat zijn van die walgelijke systemen. kijk, op
een gegeven moment heb je precies door hoe je de boel moet bespelen om gewoon je
zin te krijgen. Ik maak er liever geen gebruik van. Maar soms moet het." (lerares 10)
Ook in de klas zelf speelt dit effect een grote rol voor vrouwen:
"Soms ben ik zelf ook heel provocerend in mijn uitspraken, maar ik merk dat dat erg slecht
werkt (om reacties uit te lokken, PD). Want dan richten ze zich heel erg op mij als
docent. Dan kom je gauw in een sfeer van autoriteit bezitten en dan ben je dus uit de
sfeer van dat je een proces begeleidt ofzo. Dat is dan moeilijker weer terug te krijgen.
Omdat ze dan vaak de uitspraken die je gedaan hebt, nemen als... niet als iets wat ik
gedaan heb uit didactische overwegingen, maar als iets wat gewoon integraal bij mij
hoort en mij wel bijzonder sterk en duidelijk tekent. (lacht) Nou, dan kom je van dat
beeld niet meer af." (lerares 7)
Het gaat hier dus niet alleen om het voorkomen van het etiket `lesbisch' omdat men dan op
emancipatiegebied minder serieus genomen wordt, maar vooral om de taakopvatting die deze
vrouwen hebben van hun rol als lerares. Interessant is ook te onderzoeken hoe dergelijke
opvattingen groeien. Bij de laatst geciteerde lerares was het toevallig mogelijk deze groei te
traceren omdat zij ook meedeed aan een soortgelijk onderzoekje een jaar eerder 7 . In het boven
gegeven citaat verdedigt zij een `didactische keuze' voor haar `bemiddelende' rol als lerares,
terwijl zij het jaar ervoor stelde dat zij die rol koos om te voorkomen dat ze door jongens in de rol
van `lesbische lerares, die meisjes voortrekt' gedrukt zou worden. Waar het dus het jaar ervoor
een ontwijkingsstrategie was, blijkt het dit jaar ontwikkeld te zijn tot een positief perspectief op
haar rol als lerares. Toen we het over dit verschil hadden, zei ze dat het oorspronkelijk
misschien wel een ontsnappingsstrategie was geweest, maar dat dat verband nu niet meer
aantoonbaar of relevant was.
Na het voorafgaande kunnen we verwachten dat het lesbisch zijn zelf van de geïnterviewde
leraressen niet zo nadrukkelijk aan de orde komt. Een lerares van het meidenproject legt het
nog eens uit:
"Ik merk dat ik mijn lesbische identiteit wel belangrijk vind. Maar wat ik toets zijn altijd
machtsverhoudingen. Het eerste waar ik constant mee bezig ben zijn
machtsverhoudingen; machtsverschillen man/vrouw. En niet specifiek met mijn lesbisch
zijn." (lerares 11)
30
7 Lex Hijmans, 1984