KSO/TSO – 2<strong>de</strong> graad – opties met het majorpakket 21AV Natuurwetenschappen: 1ste leerjaar: 2 lestij<strong>de</strong>n/week, 2<strong>de</strong> leerjaar: 2 lestij<strong>de</strong>n/weekLeerplandoelstellingen Leerinhou<strong>de</strong>n Specifieke wenkenU- <strong>de</strong> atoomtheorie <strong>van</strong> Dalton formuleren;- enkelvoudige en samengestel<strong>de</strong> stoffen <strong>de</strong>finiëren alsfunctie <strong>van</strong> hun opbouw uit één of meer atoomsoortenof elementen en dit met voorbeel<strong>de</strong>n illustreren;- het symbool schrijven als <strong>de</strong> naam gegeven is en <strong>de</strong>naam noemen als het symbool gegeven is <strong>van</strong>minstens twintig elementen;- aangeven dat <strong>de</strong> chemische symbolen universeel zijnen ook in an<strong>de</strong>re schrijftalen gebruikt wor<strong>de</strong>n;- een stof voorstellen door haar elementformule, waarbij<strong>de</strong> elementsymbolen, geschei<strong>de</strong>n door komma’s,tussen haakjes wor<strong>de</strong>n geplaatst;3.3 Atomen, elementen,symbolenAls context kunnen <strong>de</strong> historische aspecten rond <strong>de</strong>atoomtheorie gekozen wor<strong>de</strong>n, bv. Democritos, Dalton.Atomen zijn uiterst kleine <strong>de</strong>eltjes die bij een chemischereactie niet vernietigd wor<strong>de</strong>n.In <strong>de</strong> natuur komen zo’n 92 atoomsoorten (elementen) voor;ze verschillen <strong>van</strong> elkaar in grootte en in massa.Elementen wor<strong>de</strong>n door symbolen voorgesteld.Het is aan te ra<strong>de</strong>n volgen<strong>de</strong> symbolen te kennen: Cl, I, O,S, N, P, C, H, He, Ne, Ar, Na, Ca, Mg, Fe, Zn, Hg, Al, Pb,Cu, Ag, Au.Het voorbeeld <strong>van</strong> <strong>de</strong> ontleding <strong>van</strong> suiker kan hier ver<strong>de</strong>ruitgewerkt wor<strong>de</strong>n. Suiker (C,H,O) wordt ontleed in kool (C)en water (H,O). Water kan ontleed wor<strong>de</strong>n in waterstofgas(H) en zuurstofgas (O).- een chemische reactie voorstellen door een reactieschema,waarbij <strong>de</strong> uitgangsstoffen en <strong>de</strong> reactieproductenwor<strong>de</strong>n vermeld met hun elementformuleen eventueel boven <strong>de</strong> pijl <strong>de</strong> omstandighe<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>ngeschreven;3.4 Reactieschema Voorbeel<strong>de</strong>n <strong>van</strong> reactieschema’s:verwarmensuiker → kool + water(C,H,O) (C) (H,O)U- in een reactieschema <strong>de</strong> toestand <strong>van</strong> <strong>de</strong> stoffenaandui<strong>de</strong>n met (v) voor vast, (vl) voor vloeibaar, (g)voor gasvormig en (aq) voor opgelost in water;elektrolysewater → waterstofgas + zuurstofgas(H,O) vl (H) g (O) g
KSO/TSO – 2<strong>de</strong> graad – opties met het majorpakket 22AV Natuurwetenschappen: 1ste leerjaar: 2 lestij<strong>de</strong>n/week, 2<strong>de</strong> leerjaar: 2 lestij<strong>de</strong>n/weekLeerplandoelstellingen Leerinhou<strong>de</strong>n Specifieke wenkenU- het historisch belang <strong>van</strong> het periodiek systeemtoelichten;- op het periodiek systeem aanwijzen dat <strong>de</strong> elementengerangschikt zijn volgens stijgen<strong>de</strong> massa <strong>van</strong> <strong>de</strong>atomen;- op het periodiek systeem aanwijzen dat elementen dienaast elkaar staan, behoren tot <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> perio<strong>de</strong> endat er zeven perio<strong>de</strong>n zijn;- op het periodiek systeem aanwijzen dat elementen dieovereenkomstige chemische eigenschappen hebben,on<strong>de</strong>r elkaar staan en dus behoren tot <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> groep;- op het periodiek systeem aflei<strong>de</strong>n dat <strong>de</strong> metalen linksstaan en <strong>de</strong> niet-metalen rechts;- in het periodiek systeem <strong>de</strong> groep <strong>van</strong> <strong>de</strong> e<strong>de</strong>lgassenaanwijzen;3.5 Periodiek systeem Het historisch belang <strong>van</strong> het periodiek systeem wordtuitgelegd: D. I. Men<strong>de</strong>lejev kon voorspellingen doen overhet bestaan <strong>van</strong> elementen en hun eigenschappenHet on<strong>de</strong>rscheid tussen a- en b-groepen wordt nu nog nietuitgelegd.Terwijl het periodiek systeem <strong>van</strong> <strong>de</strong> elementen behan<strong>de</strong>ldwordt, kan <strong>de</strong> leraar tegelijkertijd voorbeel<strong>de</strong>n <strong>van</strong> eigenschappen<strong>van</strong> enkelvoudige en samengestel<strong>de</strong> stoffenaanhalen (zie 3.6 en 3.7).Een Ne<strong>de</strong>rlandstalige versie <strong>van</strong> het periodiek systeem <strong>van</strong><strong>de</strong> elementen, met ont<strong>de</strong>kking, voorkomen, eigenschappen,bereiding, enz. is te raadplegen op:www.periodieksysteem.comHet gebruik <strong>van</strong> e<strong>de</strong>lgassen bv. in lampen toelichten.G1-12- enkele eenvoudige experimenten met enkelvoudigestoffen uitvoeren;Leerlingenpracticum Eigenschappen <strong>van</strong> metalen (bv. Fe) en niet-metalen (bv. S)on<strong>de</strong>rzoeken.U- <strong>van</strong> <strong>de</strong> enkelvoudige stoffen diwaterstof, dizuurstof,trizuurstof, dichloor, diamant, grafiet, octazwavel,magnesium, aluminium, ijzer, zink, lood, koper, kwik,goud, zilver één of meer <strong>van</strong> <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> aspectenbespreken: voorkomen, winning, bereiding, fysischeeigenschappen, chemische eigenschappen,toepassingen;3.6 Kennismaking metenkelvoudige stoffenVoorbeel<strong>de</strong>n :Octazwavel (S) is een gele vaste stof. Men vindt het in <strong>de</strong>grond in <strong>de</strong> omgeving <strong>van</strong> vulkanen. Het zit in <strong>de</strong> kop <strong>van</strong>een lucifer, in buskruit, in vuurwerk,... omdat het goedbrandt. Vulkaniseren <strong>van</strong> rubber betekent toevoegen <strong>van</strong>zwavel om hem har<strong>de</strong>r te maken. Tientallen miljoenen tonzwavel wor<strong>de</strong>n jaarlijks omgezet in zwavelzuur (H,S,O).Kwikmetaal (Hg) is bij kamertemperatuur het enige vloeibaremetaal. Men gebruikt het in thermometers en barometers.De kleine schijfvormige batterijtjes in uurwerken bevattenook kwikmetaal. Zilverkoper-amalgaam wordt gebruikt alstandvulling.