2004/012 - GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap

KSO/TSO– 2de graad – opties met het majorpakket 44AV Natuurwetenschappen: 1ste leerjaar: 2 lestijden/week, 2de leerjaar: 2 lestijden/week3 Erfelijkheid: ca. 9 lestijden3.1 Algemene begrippen3.1.1 Door klassikale bespreking van het probleem: "Waarom lijken kinderen op hun ouders?" laat mende leerlingen inzien dat vele eigenschappen van de ene generatie op de andere worden overgeërfd. Menillustreert enkele duidelijke gevallen d.m.v. afbeeldingen (o.a. de vorm van de neus of van de kin).3.1.2 Met behulp van film, afbeeldingen, microscopische preparaten, e.d.m. toont men aan dat tijdensde celdelingen chromosomen zichtbaar worden binnen de kern. Men wijst erop dat het normaleceldelingen betreft, die instaan voor de vorming van alle nieuwe lichaamscellen.Aan de hand van menselijke karyotypen (& en %) worden besproken:- het constante aantal chromosomen (46) in elke lichaamscel;- het voorkomen van 22 paren homologe chromosomen;- het verschil in grootte tussen het X- en het Y-chromosoom;- het gelijke aantal chromosomen (2 n = 46) in de lichaamscellen van alle mensen, onafhankelijkvan hun geslacht of huidkleur.De begrippen homologe chromosomen, locus, gen, allel, homozygoot en heterozygoot kunnengeïllustreerd worden aan de hand van chromosoomkaarten, waarop de loci voor een aantal kenmerkenzijn aangeduid.3.2 Overervingmechanismen3.2.1 Het is niet nodig de verschillende stadia van de halveringsdeling te bespreken. Het volstaat tebenadrukken dat het halveren van het chromosomenaantal zó gebeurt dat in een geslachtscel slechtséén chromosoom van elk chromosomenpaar aanwezig is. Men wijst erop dat het voorkomen van elkecombinatie van 23 chromosomen louter toevallig is.Men leidt de noodzaak van een halveringsdeling voor de vorming van zaad- en eicellen af uit het feit dathet aantal chromosomen van generatie tot generatie onveranderd blijft. De begrippen haploïd en diploïdkunnen aangebracht worden.3.2.2 Door bespreking en analyse van een stamboom in verband met bv. resusfactor, oorlel, kan menop intuïtieve manier de begrippen dominant en recessief afleiden. De overerving van de bloedgroep kanhet begrip co-dominant illustreren.De verklaring van de overervingmechanismen kan vertrekken vanuit de besproken stambomen of vanuitde door leerlingen samengebrachte gegevens. Eenvoudige schema's van mono- hybride kruisingenverduidelijken de overerving en de begrippen geno- en fenotype.De behandeling van de verschillende types monohybride kruisingen (homozygoot x homozygoot,homozygoot x heterozygoot en heterozygoot x heterozygoot) kan leiden tot het formuleren van de eersteen de tweede Mendelwet. De nadruk blijft evenwel liggen op het nastreven van het inzicht in hetoverervingmechanisme.De wetmatigheid bij het overerven kan aangetoond worden door het uitloten van parels van tweeverschillende kleuren.3.3 Overerving van het geslachtKaryotypen illustreren dat een bepaald chromosomenpaar verantwoordelijk is voor de overerving van hetgeslacht. Het mechanisme kan met een schema verduidelijkt worden. Men wijst erop dat het hier deovererving betreft van hele chromosomen (X, Y).3.4 Erfelijke afwijkingenHet onderzoek van de afwijkende karyotypen, zoals bijvoorbeeld mongolisme, kan leiden tot debespreking van mutaties. Andere erfelijke aandoeningen zoals hemofilie of daltonisme kunnen eveneensaangehaald worden.