2004/012 - GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap

KSO/TSO– 2de graad – opties met het majorpakket 49AV Natuurwetenschappen: 1ste leerjaar: 2 lestijden/week, 2de leerjaar: 2 lestijden/weekBouw en werking van een synapsWaar de zenuwvezel van een neuron eindigt en aansluit op de volgende zenuwcel, bevindt zich eensmalle tussenruimte; het geheel noemt men synaps. De impuls zorgt ervoor dat uit de kleine blaasjes aanhet uiteinde van de zenuwvezel een stof vrijkomt (transmitterstof), die de volgende cel prikkelt enwaardoor een nieuwe impuls ontstaat.Bouw van een zenuwZenuwen worden beknopt omschreven als gebundelde zenuwvezels van verschillende zenuwcellen. Menmaakt het onderscheid tussen gevoels- of sensibele zenuwen en bewegings- of motorische zenuwen.10.3.2 De bouw van het zenuwstelsel wordt functioneel behandeld. Men beperkt zich tot de belangrijksteanatomische structuren en zorgt voor aangepast aanschouwelijk materiaal (o.a. model, dia's, film, cdrom).Men wijst op de anatomische indeling van het zenuwstelsel (in centraal en perifeer zenuwstelsel)en de functionele indeling (in animaal en autonoom zenuwstelsel).Centraal zenuwstelselVan het centraal zenuwstelsel bespreekt men alleen de grote hersenen, de kleine hersenen, hetverlengde merg en het ruggenmerg. Men relateert elk deel met zijn taak en preciseert iedere keer deligging van de witte en van de grijze stof. In de grote hersenen worden zeker de motorische, desensorische en de associatie- of herinneringsvelden gelokaliseerd. Men wijst er tevens op dat dehypothalamus nauw betrokken is bij de afscheiding van hormonen door de hypofyse, en dat daardoorzenuwstelsel en hormonaal stelsel samenwerken bij het tot stand komen van reacties op prikkels.Perifeer zenuwstelselHet is niet nodig de 12 paar hersenzenuwen en de 31 paar ruggenmergzenuwen stuk voor stuk tebehandelen. Men wijst er wel op dat ze een motorische en/of sensorische functie vervullen. De tiendehersenzenuw (zwervende zenuw) en de bekkenzenuw worden wegens hun belangrijke verbindingstaaktussen centraal en autonoom zenuwstelsel wel besproken.Animaal zenuwstelselMen verduidelijkt dat het animaal zenuwstelsel alle bewuste handelingen die aan de wil onderhevig zijncontroleert, en dat de centra in de hersenen en het ruggenmerg liggen.Autonoom zenuwstelselMen omschrijft het autonoom zenuwstelsel als dat deel van het zenuwstelsel dat alle onbewuste activiteitenin het lichaam controleert. De centra liggen niet alleen in de hersenen en het ruggenmerg maar ook inde grensstrengen en in de verspreide ganglia. Men maakt een onderscheid tussen het sympathisch enhet parasympatisch systeem en wijst erop dat beide systemen elkaar voortdurend tegengesteldbeïnvloeden. Om de werking van het autonoom zenuwstelsel te illustreren, en tevens de samenwerkingtussen zenuwstelsel en hormonaal stelsel bij de coördinatie van reacties op prikkels aan te tonen, behandeltmen bv. de regeling van de hartslag.10.4 Willekeurige bewegingen en reflexenWillekeurige bewegingAls gevolg van prikkels die hun oorsprong vinden binnen of buiten het lichaam kunnen willekeurige,bewuste bewegingen ontstaan die vanuit de motorische zone van de grote hersenen worden geregeld.Van hieruit vertrekken impulsen naar alle skeletspieren. Er wordt op gewezen dat ook uit vrije wil,onafhankelijk van in- of uitwendige prikkels, impulsen vanuit de hersenschors naar skeletspieren kunnengestuurd worden.ReflexEen reflex wordt omschreven als een onwillekeurige beweging, die ontstaat als gevolg van een reactie opeen prikkel; hierbij doorloopt de impuls alleen een zogenaamde reflexboog. Een reflex kan bewust(kniepeesreflex) of onbewust (knippen met de oogleden) optreden; hij kan aangeboren ofongeconditioneerd (pupilreflex) en aangeleerd of geconditioneerd (zwemmen, fietsen) zijn.