2004/012 - GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap

KSO/TSO– 2de graad – opties met het majorpakket 48AV Natuurwetenschappen: 1ste leerjaar: 2 lestijden/week, 2de leerjaar: 2 lestijden/week10 Prikkelbaarheid : ca. 6 lestijden10.1 Soorten prikkels en zintuigen die ze opvangenNa de omschrijving van een prikkel als een verandering in of rond een organisme die tot een reactie kanleiden, wordt de parate kennis die de leerlingen over dit onderwerp bezitten aangevuld en eventueelbijgestuurd. Men rubriceert de soorten prikkels en de zintuigen die ze opvangen. Men wijst erop dat deverandering in of rond een organisme voldoende groot moet zijn om tot een prikkel te leiden. De kleinsteintensiteit die nog als prikkel werkt wordt drempelwaarde genoemd.De huidzintuigen voor tast, druk, pijn, warmte en koude kunnen vernoemd worden. Voor het evenwichtszintuigwijst men enerzijds op het ervaren van de stand in de ruimte (positiezin) en anderzijds op hetwaarnemen van veranderingen in beweging (rotatiezin). Meer over ruiken, voelen, zien, proeven enhoren: http://www.iselinge.nl/scholenplein/pabolessen/99002dontdek-lichaam/index.htm10.2 Bouw en werking van het oog of het oorMet geschikt aanschouwelijk materiaal (o.a. model, dia, film, cd-rom) worden de delen van het besprokenzintuig functioneel behandeld.Het oogVoor het gezichtszintuig bespreekt men de beschermende delen, de oogspieren, de structuur van deoogbol (eventueel met dissectie van een varkensoog) en de bouw van het netvlies (kegeltjes en staafjes).De beeldvorming in het oog kan vergeleken worden met de werking van een fototoestel. Stereoscopischzien, lensaccommodatie, nabijheidpunt, nawerking, gezichtsbedrog en enkele oogafwijkingen kunnen tersprake komen.Het oorBij het gehoor- en evenwichtszintuig komen de verschillende onderdelen van het uitwendige oor, hetmiddenoor en het inwendige oor aan bod. Men wijst er iedere keer op bij welke zintuiglijke waarneming(geluid, positie, rotatie) elk deel een rol speelt.Om de werking van het gehoororgaan te verduidelijken is het nodig vooraf de voortplanting van het geluidals trilling te verklaren. Ook hier zullen (demonstratie)proeven de theorie ondersteunen. Men bespreektzeker ook de trilling van het basaalmembraan, waardoor in het orgaan van Corti de zintuigcellenverplaatst worden t.o.v. het dekvlies, hetgeen het ontstaan van impulsen veroorzaakt.Bij de behandeling van de evenwichtsorganen wordt een onderscheid gemaakt tussen de werking van dehalfcirkelvormige kanalen (rotatiezin) enerzijds en de functie van het ovale en ronde blaasje (positiezin)anderzijds.Men vermijdt zoveel mogelijk louter verbale uiteenzettingen en zorgt ervoor dat modellen en/of schema'siedere keer de besproken verschijnselen verduidelijken.10.3 Bouw en functies van het zenuwstelsel10.3.1 Bouw van een zenuwcelMen omschrijft een neuron eenvoudig als een grijze cel (cytoplasma en kern) met korte vertakte uitlopers(dendrieten) en met een lange, meestal witte, uitloper (zenuwvezel). Het uiteinde van de zenuwvezel iseveneens vertakt; elke vertakking eindigt in een klein blaasje.De cellichamen van de zenuwcellen liggen dikwijls gegroepeerd in zenuwknopen of ganglia.Aard van een impulsMen wijst op het verschil tussen een prikkel en een impuls (zie 10.1); een impuls verplaatst zich in éénrichting van de aanvoerende korte uitloper over het cellichaam naar de afvoerende zenuwvezel. Dezeverplaatsing geeft een zwakke elektrische stroom (actiestroom), die zich voortplant over hetcelmembraan. Eventueel vermeldt men dat natrium- en kaliumionen aan de buitenzijde van het membraanen chloride-ionen aan de binnenzijde een belangrijke rol spelen.