KSO/TSO– 2<strong>de</strong> graad – opties met het majorpakket 41AV Natuurwetenschappen: 1ste leerjaar: 2 lestij<strong>de</strong>n/week, 2<strong>de</strong> leerjaar: 2 lestij<strong>de</strong>n/weekUUULeerplandoelstellingen7.1 relaties leggen tussen samenstellen<strong>de</strong> componenten <strong>van</strong> het bloed enhun functie;7.2 <strong>de</strong> functionele betekenis <strong>van</strong> <strong>de</strong> bloedsomloop verwoor<strong>de</strong>n;8.1 relaties aantonen tussen <strong>de</strong> bouw en <strong>de</strong> uitscheidingsfunctie <strong>van</strong> <strong>de</strong>nieren;Leerinhou<strong>de</strong>n7 Transport <strong>van</strong> stoffen7.1 Samenstelling en functie <strong>van</strong> het bloed7.2 Functionele betekenis <strong>van</strong> <strong>de</strong> bloedsomloop8 Uitscheiding8.1 Functie <strong>van</strong> een nier9.1.1 enkele vitaminen in een eenvoudige in<strong>de</strong>ling klasseren;9.1.2 het belang <strong>van</strong> enkele vitaminen aantonen;9.2.1 hormonale klieren situeren en <strong>de</strong> functie <strong>van</strong> hun hormonenbeschrijven;9.2.2 voorbeel<strong>de</strong>n <strong>van</strong> hormonale stoornissen toelichten en aangevenhoe ze eventueel kunnen wor<strong>de</strong>n verme<strong>de</strong>n;10.1 <strong>de</strong> relatie leggen tussen <strong>de</strong> soorten prikkels en <strong>de</strong> zintuigen die zeop<strong>van</strong>gen;10.2.1 zenuwcel, impuls, synaps en zenuw beschrijven;10.2.2 bouw en functies <strong>van</strong> het zenuwstelsel toelichten;10.3 <strong>de</strong> gevolg<strong>de</strong> weg <strong>van</strong> een zenuwimpuls via <strong>de</strong> hersenen en via eenreflexboog beschrijven;10.4 voorbeel<strong>de</strong>n <strong>van</strong> zintuiglijke en neurale stoornissen toelichten enaangeven hoe ze eventueel kunnen wor<strong>de</strong>n verme<strong>de</strong>n.REGELING EN PRIKKELBAARHEID (ca. 10 lestij<strong>de</strong>n)9 Regeling9.1.1 Vitaminen9.1.2 Betekenis <strong>van</strong> <strong>de</strong> vitaminen9.2.1 Endocriene klieren en hun hormonen9.2.2 Werking <strong>van</strong> en regeling door hormonen10 Prikkelbaarheid10.1 Soorten prikkels en <strong>de</strong> zintuigen die ze op<strong>van</strong>gen10.2.1 Zenuwcel, impuls, synaps, zenuw10.2.2 Bouw en functies <strong>van</strong> het zenuwstelsel10.3 Willekeurige bewegingen en reflexen10.4 Gezondheidszorg voor zenuwstelsel en zintuigenG1-G12 lp willekeurige bewegingen en reflexen on<strong>de</strong>rzoeken. Leerlingenpracticum: on<strong>de</strong>rzoek <strong>van</strong> reflexen
KSO/TSO– 2<strong>de</strong> graad – opties met het majorpakket 42AV Natuurwetenschappen: 1ste leerjaar: 2 lestij<strong>de</strong>n/week, 2<strong>de</strong> leerjaar: 2 lestij<strong>de</strong>n/weekSpecifieke wenken voor <strong>de</strong> module biologieEERSTE LEERJAARMENS EN GEZONDHEID1 Bacteriën: ca. 6 lestij<strong>de</strong>n1.1 Bouw en vorm1.1.1 Door bespreking en analyse <strong>van</strong> afbeeldingen kan men aflei<strong>de</strong>n dat bacteriën eencelligeorganismen zijn, waar<strong>van</strong> het kernmateriaal niet wordt samengehou<strong>de</strong>n door een membraan (moneren).Men wijst erop dat <strong>de</strong> celwand <strong>van</strong> moneren uit an<strong>de</strong>re stoffen is opgebouwd dan <strong>de</strong>ze <strong>van</strong> planten enzwammen.1.1.2 Uit <strong>de</strong> waarnemingen <strong>van</strong> <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> vormen volgen <strong>de</strong> benamingen kokken, bacillen,vibrionen en spirillen.Vroeger lagen <strong>de</strong>ze vier vormen aan <strong>de</strong> basis <strong>van</strong> <strong>de</strong> in<strong>de</strong>ling <strong>van</strong> <strong>de</strong> bacteriën; <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rne systematiek<strong>van</strong> <strong>de</strong>ze groep berust tegenwoordig op fysiologische kenmerken.1.2 Levensvoorwaar<strong>de</strong>n en vermenigvuldigingAlleen <strong>de</strong> vermenigvuldiging door <strong>de</strong>ling wordt aangehaald.Kweken <strong>van</strong> bacteriën kan gegevens opleveren over het voorkomen en <strong>de</strong> levensvoorwaar<strong>de</strong>n (water,temperatuur, voedingsmilieu, lucht, e.a.). Men kan hierbij een abiotische factor bespreken in functie <strong>van</strong><strong>de</strong> fysiologische activiteit om <strong>de</strong> begrippen limiteren<strong>de</strong> factor, minimumactiviteit, optimum en maximum afte lei<strong>de</strong>n.Pathogene micro-organismen mogen in schoollaboratoria niet gekweekt wor<strong>de</strong>n. In culturen kunnen zeechter wel ongewild ontwikkelen. De leerlingen zullen daarom, bij het werken met micro-organismen,nauwkeurig <strong>de</strong> verstrekte voorschriften volgen. Zo mag het gebruikte glaswerk noch rechtstreeks, nochonrechtstreeks in aanraking komen met <strong>de</strong> mond en moeten <strong>de</strong> tafels voor en na het practicum gereinigdwor<strong>de</strong>n met ge<strong>de</strong>natureer<strong>de</strong> ethylalcohol. Gebruikte en overbodig gewor<strong>de</strong>n culturen wor<strong>de</strong>n zo spoedigmogelijk vernietigd in <strong>de</strong> autoclaaf of langs chemische weg. Petrischalen in plastic wor<strong>de</strong>n slechtséénmaal gebruikt en men vernietigt ze nadien bv. door verbranding.Al het gebruikte glaswerk wordt eerst chemisch ontsmet en dan behan<strong>de</strong>ld in <strong>de</strong> autoclaaf.Petrischalen met bacteriënculturen mogen niet geopend wor<strong>de</strong>n: ze kunnen met doorzichtige kleefbanddichtgeplakt wor<strong>de</strong>n. Het doorgeven <strong>van</strong> hand tot hand wordt bij voorkeur verme<strong>de</strong>n.Veel (Engelstalig) materiaal over micro-organismen: http://www.microbes.info/1.3 Voedselbe<strong>de</strong>rf voorkomen door een gezon<strong>de</strong> levenswijze1.3.1 Bacteriën zijn vaak oorzaak <strong>van</strong> be<strong>de</strong>rf. Dit kan aangetoond wor<strong>de</strong>n door te benadrukken dat ze,net als an<strong>de</strong>re heterotrofen, organische stoffen nodig hebben als energiebron. Hierbij kan men wijzen ophet feit dat ze verteringsenzymen afgeven, die buiten <strong>de</strong> cel <strong>de</strong> organische stoffen afbreken totopneembare bestand<strong>de</strong>len.1.3.2 Het aangehaal<strong>de</strong> proces <strong>van</strong> vertering bij bacteriën kan als vertrekpunt dienen om te vermel<strong>de</strong>ndat ook bacteriën een metabolisme hebben. Tij<strong>de</strong>ns het metabolisme wor<strong>de</strong>n giftige stoffen, toxinen,gevormd. Maak dui<strong>de</strong>lijk dat het <strong>de</strong>ze toxinen in het bedorven voedsel zijn, die ons ziek maken.Bewaartechnieken <strong>van</strong> voedsel (steriliseren, pasteuriseren, koelen, diepvriezen, UHT-metho<strong>de</strong>, UVstraling,konfijten, pekelen, drogen, bewaren in bepaal<strong>de</strong> vloeistoffen, e.a.) kunnen afgeleid wor<strong>de</strong>n uit <strong>de</strong>levensvoorwaar<strong>de</strong>n <strong>van</strong> bacteriën. Het nut <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze technieken kan dui<strong>de</strong>lijk gemaakt wor<strong>de</strong>n aan <strong>de</strong>hand <strong>van</strong> voorbeel<strong>de</strong>n <strong>van</strong> voedselinfectie.