Thema nr 2 2024 - Instondo

Thema Thema
Vlaanderen mist
een allesomvattende
strategie voor het
hoger onderwijs
de kleinschalige projectmatige aanpak blijft de impact
zeer beperkt.
De OESO legt in haar rapport over het Vlaamse hoger
onderwijs de vinger op de wonde: Vlaanderen mist een
allesomvattende strategie voor het hoger onderwijs, die
we wel aantreffen in Finland, Ierland en Nederland.
In 2019 had het rapport-Van Rijn over het Nederlandse
hoger onderwijs nog beklemtoond de Commissie Doelmatigheid
Hoger Onderwijs een grotere en sturende rol te
laten spelen (Commissie-Van Rijn, 2019). De OESO verwijst
naar Finland en Schotland als good practices: die landen
wisten de concurrentie tussen instellingen te beperken
door studentenwervingslimieten op te leggen. Finland ging
nog een stap verder en herstructureerde door middel van
prestatieovereenkomsten het hogeronderwijslandschap naar
een complementair in plaats van een concurrerend aanbod.
Ook Nederland werkt met dit soort prestatieovereenkomsten.
Dit vereist uiteraard een bereidheid van de overheid
om hogeronderwijsinstellingen te reguleren en institutionele
autonomie te beperken (OESO, 2021).
Om de maatschappelijke en technologische uitdagingen
aan te pakken zal er toch een collectieve analyse en strategie
noodzakelijk zijn om een gemeenschappelijke koers van
voor het hogeronderwijssysteem te bepalen (OESO, 2021).
Op dit moment betaalt elke instelling van het Vlaamse
hoger onderwijs zich blauw aan softwaresystemen en dure
licenties, en steekt tonnen energie in de ontwikkeling van
eigen applicaties. Talrijke consultants lachen in hun vuistje,
omdat onderlinge samenwerking quasi-uitgesloten is.
Vlaanderen mist een ict-coöperatie, naar Nederlands
voorbeeld (zie bijvoorbeeld SURF 7 ), die alle hogescholen,
universiteiten en onderzoekscentra voorziet van digitale
diensten en producten; zo’n coöperatie biedt op die manier
een belangrijke bijdrage aan kostenefficiëntie, kwaliteitsverhoging
en samenwerking. Een orgaan, naar Scandinavisch
voorbeeld, in de gemeenschappelijk schoot van de
Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen (SERV) en de
Vlaamse Universiteiten en Hogescholen Raad (VLUHR)
om de gewenste competenties op lange termijn in kaart te
brengen, evenals het potentieel aan benodigde profielen.
Financiering
Thema Thema Them
Een soort Vlaams Planbureau dat de maatschappelijke
verwachtingen en de toekomstige noden op de arbeidsmarkt
onderzoekt en adviseert welke nieuwe opleidingen
(met beroepsfinaliteit) de instellingen kunnen opstarten.
Dit orgaan kan jaarlijks, met de nodige marge, de gewenste
instroomvork bepalen waar de instellingen zich kunnen
naar richten.
hema Thema Them
Gratis onderwijs!
Een gecontroleerdere toegang tot het hoger onderwijs hoeft
de verdere democratisering niet in de weg te staan, integendeel.
Zorgzaam omgaan met de beschikbare financiële middelen
kan juist drempelverlagend werken. In plaats van de
kosteninefficiëntie en onderfinanciering te bestrijden met
het optrekken van de inschrijvingsgelden, zoals enkele rectoren
bepleiten (Vancaeneghem, 2023), maken we het hoger
onderwijs juist gratis.
Wanneer verder studeren een luxe is, gaat veel talent verloren.
De enige grondstof in ons land zijn onze grijze cellen.
Die moeten we koesteren en laten renderen. Het inschrijvingsgeld
mag voor niemand een obstakel zijn om verder te
studeren. In Vlaanderen stijgt het inschrijvingsgeld echter
een pak sneller dan de index; in 2014 kostte een jaar voltijds
studeren nog 619,90 euro, nu 1092,10 euro.
Verschillende knipperlichten signaleren dat de financiële
drempel steeds problematischer wordt. Zo’n driekwart
van alle studenten betaalt het volledige inschrijvingsgeld
(Ahovoks, 2022) en 38 procent van de studenten moet
werken om de studie te kunnen betalen (Randstad, 2022).
Universiteiten en hogescholen melden ook een toevloed
aan studenten bij de sociale diensten; ook studenten uit de
middenklasse van tweeverdieners komen steeds vaker in de
problemen (Huyghebaert, 2022).
hema Thema Them
hema Thema Them
ema Thema Thema
Ontvoogding door opleiding en vorming is ook de cruciale
sleutel tot een egalitairdere samenleving. De Amerikaanse
Democraten Alexandria Ocasio-Cortez en Bernie Sanders
zijn bijvoorbeeld gekende voorstanders van een gratis
toegang tot het publieke hoger onderwijs. Een utopie?
Nee hoor, in verschillende landen zijn bachelor- en masteropleidingen
gratis. Duitsland, Noorwegen, Finland,
Zweden, Denemarken, Oostenrijk, Polen en Griekenland
vragen geen inschrijvingsgeld voor de meerderheid van
de opleidingen in hun hoger onderwijs. Tsjechië liet het
recht op gratis onderwijs, zelfs op gratis hoger onderwijs,
opnemen in de grondwet. Verschillende landen subsidiëren
bovendien royaal de kosten in levensonderhoud. Toch kost
het de belastingbetaler in deze landen vaak een pak minder
dan in Vlaanderen.
Mag het dus wat ambitieuzer? Laten we met de huidige
financiering de diplomagerichte bachelor- en masteropleidingen
kostenloos aanbieden door de beschikbare middelen
efficiënter in te zetten en op voorwaarde van een gecontroleerde
toeleiding. Het wegvallen van de administratie van de
ema Thema Thema
ma Thema Thema
ma Thema Thema T
15