Thema nr 2 2024 - Instondo

ema Th
42
2-24
Financiering
ema Thema Thema
Bush’ rapport zorgde
ervoor dat wetenschappers
het laken konden hebben
en het geld houden
onderzoek, Science: the Endless Frontier van Vannevar Bush.
In dat rapport uit 1945 benadrukt de Amerikaanse ingenieur
dat publieke investeringen in fundamenteel natuurwetenschappelijk
en medisch onderzoek de beste garantie
bieden voor vooruitgang op het vlak van gezondheid en
gezondheidszorg, defensie (Bush speelde een cruciale rol
in het opzetten van het Manhattanproject), voedselzekerheid
en levenscomfort. Science: the Endless Frontier leidde in
1950 tot de oprichting van de National Science Foundation.
Bush’ rapport zorgde ervoor dat wetenschappers het laken
konden hebben en het geld houden, of om het in het Engels
te formuleren: have their cake and eat it. Wetenschappers
kregen publieke middelen ter beschikking voor hun onderzoek,
maar bepaalden wel zelf hoe ze dat onderzoek organiseerden.
Tot op vandaag blijft dat in sterke mate het geval.
Publieke middelen worden ter beschikking gesteld van
wetenschappelijk onderzoek en wetenschappers bepalen
zelf naar welke domeinen, wetenschappers, methoden en
vragen die middelen gaan. De boodschap die Bush naar de
burgers en beleidsmakers stuurde was dat dit nu eenmaal
de beste manier is om de middelen te verdelen. Of zoals hij
het zelf formuleerde: ‘Scientific progress […] results from
the free play of free intellects, working on subjects of their
own choice, in the manner dictated by their curiosity for
exploration of the unknown.’
Burgers en beleidsmakers kunnen er dus op vertrouwen dat
wetenschappers begrijpen welke kwesties belangrijk zijn,
hoe die moeten worden verkend en wie geschikt is om die
te verkennen. Wat is trouwens het alternatief? Moeten we
wetenschap laten organiseren door mensen die geen benul
hebben van de manier waarop wetenschap functioneert?
Sterk geloof
Er zijn verschillende manieren om het idee van Vannevar
Bush te vertalen naar concrete mechanismen voor de verdeling
van onderzoeksmiddelen. Misschien wel de meest
natuurlijke vertaling is het systeem van peerreview van
projectvoorstellen. Dat is ook de manier waarop raden
en stichtingen, zoals FWO (Fonds voor Wetenschappelijk
Onderzoek – Vlaanderen) en NWO (Nederlandse
Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek), heel veel
publiek geld verdelen dat bestemd is voor fundamenteel en
minder fundamenteel onderzoek.
Misschien verrassend is dat sterke empirische steun voor
de efficiëntie en effectiviteit in de tijd van Bush ontbrak.
Hij bespreekt in ieder geval geen degelijke empirische
evidentie die zijn aanbeveling ondersteunt, en ook sterke
niet-empirische argumenten ontbreken in Science: the
Endless Frontier. Nog verrassender is dat die situatie aan
het einde van de 20ste eeuw nog niet erg veranderd was.
Het nog altijd sterke geloof dat de wetenschap het meest
kan betekenen voor de samenleving als ze door wetenschappers
zelf georganiseerd wordt, was nog altijd vooral … een
geloof. Wetenschapsfilosoof Philip Kitcher formuleerde het
in 2001 als volgt: ‘Bush had no detailed empirical studies
of inquiry under different conditions of organization from
which he could draw to support his claims. Indeed, the
necessary studies are still lacking’ (Kitcher, 2001; p. 140).
Je zou het gerust ironisch kunnen noemen dat wetenschappers
enerzijds voorstander zijn van beleid dat gebaseerd is
op wetenschappelijke evidentie, maar anderzijds de organisatie
van onderzoek zelf deels laten bepalen door traditie en
wishful thinking.
ma Thema Thema
ma Thema Thema T
a Thema Thema T
Nu moeten we die laatste claim enigszins relativeren: niet
alle wetenschappers zijn gelukkig met de verdeling van
onderzoeksmiddelen. Meer nog: onder academici zijn er
vermoedelijk weinig thema’s populairder dan de gebreken
van het systeem. Het is een ‘oneerlijk’ systeem, een ‘loterij’,
een bron van verspilling en van diepe vervreemding, of
dat is althans hoe vele van mijn collega’s erover denken.
Dergelijk ongenoegen vertaalt zich sinds ongeveer het jaar
2000 ook in een toegenomen onderzoeksinteresse in de
effecten van ‘het systeem’.
a Thema Thema T
a Thema Thema Th
Onderzoeksgeld verbranden
De bevindingen van het onderzoek naar de competitieve
verdeling van onderzoeksmiddelen lijken grotendeels de
klachten van de ontevreden academici te bevestigen. Allereerst
is er de efficiëntie. Onderzoekers hebben vaak het
gevoel dat ze veel tijd investeren in het schrijven van onderzoeksvoorstellen
die niet gehonoreerd worden. Dat lijken
de cijfers ook te bevestigen. Link en collega’s (2008) stelden
bijvoorbeeld vast dat onderzoekers aan onderzoeksuniversiteiten
in de VS gemiddeld meer dan vier uur per week
besteden aan het schrijven van onderzoeksvoorstellen.
Het grootste deel van die aanvragen zal niet worden
gefinancierd.
Er zijn wel wat pogingen geweest om deze schijnbare verspilling
te kwantificeren. Een Australische studie vond bijvoorbeeld
dat een oproep voor de verdeling van 226 miljoen
euro resulteerde in een tijdsinvestering in het aanvragen
van middelen van ongeveer vijfhonderd jaar onderzoekstijd,
het equivalent van ongeveer een vijfde van de te verdelen
a Thema Thema Th
Thema Thema The