Thema nr 2 2024 - Instondo

Thema Thema
In 2021 typeerde de
commissie-Van Rijn
de situatie als
‘sturen in de mist’
uitsluiten van studenten die niet nominaal studeren in de
verdeling correspondeert met de kosten die samenhangen
met het onderwijs aan deze studenten. Bij onderzoek is
het mogelijk om, binnen de kaders van de academische
vrijheid, op onderdelen aanwijzingen te geven wanneer het
gaat om onderzoek naar maatschappelijk relevante thema’s.
Een andere manier van sturing via de bekostiging is sturen
op basis van signalen. Zo kan er signaalwerking uitgaan
van verhoudingen en tarieven, mits deze consistent zijn
en onderbouwd. De overheid kan bijvoorbeeld laten zien
welk deel van de bekostiging bedoeld is voor het onderwijs
en onderzoek zelf, en faculteiten kunnen dit spiegelen aan
de bekostiging die zij krijgen vanuit het bestuur. Te grote
onevenwichtigheden tussen faculteiten door interferentie
van het verdeelmodel van de instelling kun je zo voorkomen,
zonder dat de overheid te veel intervenieert in het
onderwijs en onderzoek. 15
Sturen op hoofdlijnen
Het tweede aanknopingspunt is om via de bekostiging te
sturen op hoofdlijnen. Dat kan door de drie hoofddoelstellingen
van het hoger onderwijs – toegankelijkheid, kwaliteit
en doelmatigheid – als richtlijn te nemen voor veranderingen.
Uitgangspunt bij veranderingen zou kunnen zijn
dat deze doelstellingen minimaal gelijk moeten blijven of
anders aantoonbaar moeten leiden tot verbetering van minimaal
een van deze doelstellingen.
In mijn proefschrift heb ik geschreven dat het mogelijk is
om een van de drie hoofdoelstellingen gelijk te houden en
de twee anderen te verbeteren. 16 Bijvoorbeeld als instellingen
besparingen op overheadkosten (een invulling van de
hoofddoelstelling doelmatigheid) inzetten om extra docerend
personeel aan te nemen en zo de student-stafratio te
verbeteren (een invulling van de hoofddoelstelling kwaliteit).
Bij het op deze manier invullen van de hoofddoelstellingen
is dan geen sprake van een trilemma, maar van
optimalisatie van de hele driehoek.
Relatie met kosten herstellen
Het derde aanknopingspunt is om de relatie tussen bekostiging
en kosten te herstellen. Dit kan als de overheid
Financiering
Thema Thema Them
duidelijk maakt waar de bekostiging voor bedoeld is en de
instellingen ook kunnen melden waar de ze ter beschikking
gestelde middelen aan besteden. De commissie-Van Rijn,
die in 2021 onderzoek deed naar de bekostiging vanuit de
Nederlandse overheid, laakte de gebrekkige relatie tussen de
bekostiging vanuit de overheid en de kosten van onderwijs
en onderzoek. 17 De commissie typeerde deze situatie als
‘sturen in de mist’.
In mijn proefschrift wijs ik op de mogelijkheid om bekostigingskeuzen
te relateren aan de besteding, bijvoorbeeld
door de tarieven uit het variabele deel van de bekostiging
van het onderwijs (weer) te baseren op de student-stafratio
als een proxy voor kwaliteit. Op deze manier kunnen instellingen
met de overheid afstemmen voor welk geld ze wat
kunnen leveren. Vanzelfsprekend hoort daar ook een zo
goed mogelijke prognose bij, zodat bestuurders weten waar
ze aan toe zijn en ze tijdens de uitvoering niet voor verrassingen
komen te staan die voorzienbaar waren geweest.
hema Thema Them
hema Thema Them
Zoektocht naar balans
In de discussie over de bekostiging van het hoger onderwijs
gaat het, behalve om toereikendheid van middelen, ook om
de vraag wat de rol is van de bekostiging vanuit de overheid.
Moet de bekostiging sturend zijn of, zoals nu in Nederland,
volgend? Misschien ligt de waarheid in het midden. Maar
het vinden van zo’n evenwicht is lastig. Zo zijn, vanuit het
idee dat de bekostiging te veel volgend was, prestatieafspraken
geïntroduceerd, maar daar is de Nederlandse overheid
na een paar jaar mee gestopt.
Een toekomstverkenning van het hoger onderwijs schetst
scenario’s met meer sturende bekostigingsvarianten, zoals
capaciteitsbekostiging en missiebekostiging. Bij deze
varianten is het echter de vraag in hoeverre je ze kunt
implementeren, temeer omdat elke variant zowel voor- als
nadelen heeft en de varianten aanzienlijke transactiekosten
met zich mee kunnen brengen. Als er behoefte is aan meer
sturing via de bekostiging, is het de vraag of deze bekostigingsvormen
per saldo tot een verbetering van de aansturing
van het hoger onderwijs leiden.
hema Thema Them
ema Thema Thema
ema Thema Thema
In de zoektocht naar
ma Thema Thema
evenwicht zouden mijn
drie aanknopingspunten
kunnen helpen
ma Thema Thema T
35