Thema nr 2 2024 - Instondo

Thema Thema
Thema Thema Them
hema Thema Them
onderwijs, leeractiviteiten en
een krachtige leeromgeving.
Het lijkt erop dat de auteurs de
lezer eerst een basis hebben
willen aanbieden; het gevolg
is echter dat ze veel thema’s
aanreiken maar dat diepgang
ontbreekt en er regelmatig
verwijzingen volgen naar latere
hoofdstukken.
In het tweede deel, dat gelukkig
driekwart van het boek
omvat, hebben de hoofdstukken
daarentegen een gestructureerdere
opbouw met voldoende
diepgang. Diverse thema’s die
komen kijken bij bestuurlijk
leidinggeven aan lerende scholen
komen aan de orde, zoals
leidinggeven aan visieontwikkeling,
aan schoolontwikkeling
en aan kwaliteitsontwikkeling,
maar ook aan persoonlijke
ontwikkeling, inclusief de
eigen persoonlijke ontwikkeling.
In dit tweede deel zetten
de auteurs thema’s dieper en
concreter uiteen; het biedt
inzichten uit wetenschappelijk
onderzoek en vertaling naar de
praktijk.
Het handboek bevat een tweetal
sterke punten die ik hier graag
wil benoemen. Ten eerste licht
het boek diverse aspecten toe
die specifiek te maken hebben
met leiderschap in een onderwijsorganisatie
en voorwaardelijk
zijn voor een prettige
werkomgeving voor docenten
en leeropbrengsten bij studenten.
Denk hierbij aan het sturen
op een gedeelde doorleefde visie
voor de school of opleiding, die
‘de bedoeling’ van het werk (het
waartoe) omvat en handvatten
geeft voor de manier waarop
we werken. Dit is de basis voor
effectief teamwerk en gedeeld
eigenaarschap voor kwaliteit.
Een gedeelde doorleefde visie
biedt een kapstok om op te
reflecteren en met elkaar
te leren.
Een ander aspect van onderwijsspecifiek
leiderschap betreft
het sturen op en faciliteren
van gedeeld ervaren eigenaarschap
voor de kwaliteit van
de opleiding. Bestuurders en
leidinggevenden hebben volgens
de auteurs de taak om
te sturen op collectief ervaren
eigenaarschap, gebaseerd op de
gedeelde visie, en het faciliteren
van collective teacher efficacy,
oftewel collectief professioneel
zelfvertrouwen. Door dat laatste
is samen leren mogelijk en
leg je het fundament voor de
lerende school; daarnaast heeft
het volgens de onderzoeken van
de Australische hoogleraar John
Hattie de allergrootste impact
op leerresultaten.
Een derde aspect van onderwijsspecifiek
leiderschap dat
het boek meermaals aanstipt,
is het expliciteren van de vraag:
wat is kwaliteit voor ons in
onze context? Kwaliteit is contextspecifiek
en zonder heldere
duiding is het onmogelijk om te
reflecteren, te leren en samen
te werken. Dan is het alsof je
samen een balsport speelt, maar
ieder op het veld een andere
sport voor ogen heeft.
Het tweede sterke punt aan
dit boek is de systemische en
integrale insteek waarvoor
de auteurs hebben gekozen.
Die laat zien dat het faciliteren
van leren in het onderwijs
vraagt om interventies op
diverse niveaus, in lijn met
de koers van de organisatie.
Deze systemische insteek toont
bovendien dat het bestuurlijk
leidinggeven aan lerende
scholen sturing op harde en
zachte factoren in de organisatie
omvat, maar ook vraagt
om een zeer sterk ontwikkelde
professionele identiteit bij
de bestuurder en leidinggevende,
en reflectie op het eigen
handelen. Dit is bijvoorbeeld
voorwaardelijk bij het bouwen
aan vertrouwen en psychologische
veiligheid, twee cruciale
elementen voor een lerende
organisatie.
Rode draden die telkens in
het boek terugkomen – op alle
niveaus, van bestuurder tot
student – betreffen onderzoekend
handelen (reflecteren,
leren, evidence-informed
werken), hoge verwachtingen
hebben en expliciteren en
gedeeld eigenaarschap voor ‘de
bedoeling’ en hoe je die samen
realiseert. Deze zaken sluiten
sterk aan bij de inzichten die ik
de laatste jaren heb opgedaan in
mijn onderzoek naar kwaliteitscultuur
in het hoger onderwijs.
Dit boek is zodoende een aanrader
voor iedere leidinggevende
en bestuurder in het onderwijs
die zich bewuster wil worden
van de wijze waarop je het leren
van individuen en de organisatie
als geheel kunt faciliteren.
Tot slot nog dit: de titel van
het boek zet de lezer op twee
manieren mogelijk op het
verkeerde been. Het woord
‘handboek’ doet vermoeden dat
het een stevig boekwerk betreft,
maar dat blijkt met 150 pagina’s
mee te vallen. Het voordeel
hiervan is dat het behapbaar
is en vlot leest. Het nadeel is
echter dat de auteurs niet alle
waardevolle inzichten hebben
geëxpliciteerd. Met de woorden
‘bestuurlijk leidinggeven aan
lerende scholen’ richt het boek
zich begrijpelijkerwijs op deze
bestuurlijke niche in het voortgezet
onderwijs, maar dit doet
de vele inzichten tekort die het
boek biedt voor schoolleiders
en leraren in het voortgezet
onderwijs en voor leidinggevenden
en docenten in het hoger
onderwijs.
hema Thema Them
hema Thema Them
ema Thema Thema
Myrte Legemaate
is zelfstandig onderwijs- en
organisatieadviseur en
promovendus op het gebied
van kwaliteitscultuur aan de
Universiteit van Gent, en lid van
de recensieredactie van Th&ma
ema Thema Thema
ma Thema Thema
ma Thema Thema T
67