Thema nr 2 2024 - Instondo

ema Th
34
2-24
Financiering
ema Thema Thema
van het evenwicht en de vrijheid van instellingen te veel
te beperken. Zowel studenten als medewerkers hebben
een zekere mate van bewegingsvrijheid of ondernemerschap
nodig.
De derde valkuil heeft betrekking op kosten die met sturing
via de bekostiging samenhangen. Zowel voor capaciteitssturing
als missiebekostiging moet het nodige worden opgetuigd.
Bij capaciteitsbekostiging moeten de overheid en de
sector kosten maken in verband met advisering over capaciteit
bij instellingen, bijvoorbeeld via een capaciteitsorgaan.
Als dit orgaan toezicht houdt op alle hogeronderwijsopleidingen
− in Nederland zijn dat er meer dan duizend − betekent
dit een behoorlijke investering. Ook missiebekostiging
brengt kosten met zich mee voor de sector vanwege bemensing
van commissies die plannen beoordelen, de uitvoering
monitoren en eindrapportages maken. De vraag is of de
(transactie)kosten opwegen tegen de baten, zeker als de
baten niet helemaal duidelijk zijn, maar de kosten wel
aanzienlijk.
Drie aanknopingspunten
Als het gaat om sturing van het hoger onderwijs vanuit
de overheid is er sprake van dualiteit: enerzijds is sprake
van een relatief grote mate van geboden autonomie, maar
anderzijds ook van interventies door middel van afspraken,
richtlijnen over kwaliteit en wetgeving. Gelet op de relatief
grote mate van bestedingsvrijheid kun je de bekostiging van
het hoger onderwijs in Nederland beschouwen als onderdeel
van de relatief grote mate van autonomie.
De vraag is in hoeverre deze manier van bekostigen past
bij de wens om via de bekostiging meer te sturen met het
oog op maatschappelijke uitdagingen, zoals blijkt uit een
rapport over de toekomstverkenning. Nu zal niemand terug
Figuur 1 Het verdeelmodel van de overheid
willen naar de situatie waarbij de overheid zich tot in detail
bemoeide met de besteding. Aan de andere kant kan een
te grote mate van bestedingsvrijheid een belemmering
vormen voor de realisatie van maatschappelijke doelstellingen
of overheidsbeleid. Dat is bijvoorbeeld het geval als
instellingen de modellen die ze gebruiken om het budget
over faculteiten of afdelingen te verdelen op andere parameters
baseren dan het verdeelmodel van de overheid (zie
Figuur 1), en zo de verwachte sturing die van het verdeelmodel
van de overheid uitgaat ongedaan maken. 14
ma Thema Thema
Voorbeelden van bekostigingsvarianten die aansluiten bij
de wens om meer te sturen vanuit de overheid zijn capaciteitsbekostiging
en missiebekostiging. Maar omdat deze
bekostigingsvarianten zowel voor- als nadelen hebben, is het
niet zeker of ze de effectiviteit van het hoger onderwijs of in
ieder geval de effectiviteit van de aansturing (‘governance’)
ervan zullen verbeteren. Vanuit mijn praktijkervaring bij
een Nederlandse universiteit en wetenschappelijke kennis
kan ik wel drie aanknopingspunten geven als het gaat om
verbetering van het evenwicht tussen sturende en volgende
bekostiging vanuit de overheid.
ma Thema Thema T
a Thema Thema T
Niet interveniëren in onderwijs
Het eerste aanknopingspunt is om via de bekostiging niet
te veel te willen sturen op het onderwijs en onderzoek
zelf. De bekostiging vanuit de overheid voorziet er (dan)
in dat mensen hun werk kunnen doen: studenten opleiden,
onderzoek doen en dit onderzoek toepasbaar maken voor
maatschappelijke doeleinden (valorisatie). Enige relatie met
aantallen studenten is wel logisch. De huidige Nederlandse
bekostiging van het hoger onderwijs vanuit de overheid
voorziet hier reeds in, al zijn er op onderdelen inconsistenties
aan te wijzen. Zo is het de vraag in hoeverre het
a Thema Thema T
a Thema Thema Th
Bekostiging vanuit het ministerie
(verdeelmodel ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen)
a Thema Thema Th
Bekostiging binnen instelling / verdeelmodel instelling
Thema Thema The
Faculteit A Faculteit B Faculteit C Faculteit...