Thema nr 2 2024 - Instondo

Thema Thema
Over de efficiëntie en effectiviteit van de allocatie van onderzoeksmiddelen bestaat veel ongenoegen. Maar lacunes
in onze kennis op dit gebied nopen ook tot bescheidenheid, schrijft Andreas De Block. Juist omdat er nog veel
onduidelijk is, is er meer onderzoek nodig.
Pleidooi voor een bescheiden revolutie
Hoe moeten we onderzoeksmiddelen verdelen?
Andreas De Block
KU Leuven
n 1660 werd in Engeland de Royal Society opgericht,
I
een vereniging voor wetenschappers die vooral de
wetenschap om de wetenschap centraal plaatsten.
De leden hielden zich ver van het zoeken naar de
maatschappelijke meerwaarde van hun onderzoek.
Ze lieten zich eigenlijk uitsluitend leiden door hun eigen
nieuwsgierigheid. Wetenschap zagen ze vooral als een tijdsbesteding
van ongebonden mannen die zich aan de zoektocht
naar kennis wijdden, maar niet omwille van de sociale
waarde van kennis. Meer zelfs, heel wat leden van de Royal
Society keken neer op wat vandaag ‘toegepast onderzoek’
en ‘valorisatie’ heet.
Ongetwijfeld zijn er vandaag heel wat academici die graag
terug zouden keren naar die periode, of althans naar de
manier waarop de wetenschap toen georganiseerd was.
Hoewel dergelijke nostalgie tot op zekere hoogte begrijpelijk
is, zullen bepaalde elementen van de toenmalige Royal
Society en van de wetenschappelijke organisatie meer in het
algemeen minder enthousiasme wekken. Zo werden vrouwen
geweerd uit de Society, was het aantal onderzoekers erg
beperkt en werd het onderzoek ook niet publiek gefinancierd.
Dat laatste element verklaart ook waarom de meeste wetenschappers
zich toentertijd niet gebonden wisten door sociale
verantwoordelijkheid. Wanneer wetenschappelijk onderzoek
wel in belangrijke mate met publieke middelen wordt bekostigd,
verwachten we van de wetenschapper immers ook dat
die de samenleving iets bijbrengt.
Vandaag stelt zich dan ook de vraag hoe we de wetenschappelijke
activiteit moeten organiseren om die maatschappelijke
Financiering
Thema Thema Them
hema Thema Them
hema Thema Them
hema Thema Them
meerwaarde te realiseren. Hoe kunnen we er als academici,
beleidsmakers en burgers voor zorgen dat onderzoekers
kennis produceren, dat ze onwaarheden ontmaskeren en,
misschien wel vooral, dat de waarheden die ze trachten te
vinden waarheden zijn die ertoe doen voor mens, maatschappij
en wereld?
Voor de optimale organisatie van onderzoek speelt de verdeling
van middelen, en dan vooral de verdeling van financiële
middelen, een cruciale rol. Die verdeling zal onder meer
bepalen welke vragen onderzoekers zullen proberen te beantwoorden,
maar ook op welke manier ze dat zullen doen.
ema Thema Thema
ema Thema Thema
Gelukkig neveneffect
De leden van de Royal Society bedreven een bijna monastieke
en anti-utilitaire vorm van onderzoek. Interessant is dat
die wetenschap meer deed dan enkel het bevredigen van de
nieuwsgierigheid van de individuele onderzoeker (en eventueel
zijn mecenas). Als niet-geïntendeerd, maar gelukkig
neveneffect van dat nieuwsgierigheidsgedreven onderzoek
kreeg de mensheid toegang tot kennis die wel degelijk bruikbaar
bleek. Het onderzoek van Robert Boyle, een vooraanstaand
lid van de Royal Society, over de eigenschappen van
materialen speelde bijvoorbeeld een heel belangrijke rol voor
de ontwikkeling van nieuwe materialen en technologieën.
Kortom: nieuwsgierigheidsgedreven, fundamenteel onderzoek
levert maatschappelijke meerwaarde op.
ma Thema Thema
ma Thema Thema T
Dat laatste idee staat centraal in de invloedrijkste verdediging
van publieke investering in wetenschappelijk
41