AramızdanAyrılanlar

Sayfa 124
Prof. Dr. Mehmet Erbudak
Anadolu’dan Bosna-Hersek’e göçmüş veteriner İbrahim Hakkı Bey ile Fatma Hanım’ın
oğulları olan Enis Behiç Baş, 30 Mayıs 1919?da İstanbul’da doğdu. 1930 yılında ilkokulu
Duvno’da bitirdi. Orta eğitimine İstanbul Haydarpaşa Lisesi’nde devam etti. 19 yaşında lise
olgunluk sınavını verip, Berlin Humboldt Üniversitesi’ne yazıldı.1940 yılında bitirdiği fizik
eğitiminin ardından Berlin Charlottenburg’daki Yüksek Teknik Okul’da elektrik mühendisliği
okudu. Bu yıllarda Berlin, hem bilim adamı yetiştirmeye, hem de tanınmış mucitleri şehirdeki
kuruluşlarda toplamaya aşırı özen gösteriyordu.Örneğin, Prof. Ernst Ruska o yıllarda elektron
mikroskobu ile sonradan kendisine Nobel ödülünü kazandıracak çalışmalarda
bulunmaktaydı.Bugün teknolojide kullanılan birçok elektron aygıtının temel ilkeleri 1930’larda
Berlin’de geliştirilmişti. Daha sonraki yıllarda başlayan Dünya Savaşı ve Ulusal Sosyalizmin
etkisi, birçok doğa bilimciyi Almanya’yı terk etmek zorunda bıraktı. Ancak, onların geliştirmiş
olduğu geleneksel araştırmacı ruhu Berlin’de halen süregelmekteydi. İşte, Haydarpaşa
Lisesi’nden sonra Enis Baş kendini böyle bir ortamın içinde buldu, emekliye ayrıldığı 1984 yılına
kadar da bu ruhun ışığında elektron fiziği konusunda çok sayıda buluşlar yaptı ve genç
kuşaklara örnek oldu.
Enis Baş, Berlin’de çalışma olanaklarının sona erdiği 1945 yılında Zürih’e gidip İsviçre
Federal Teknik Okulu’nda (ETH) asistanlığa başladı. İlk çalışma konusu, sıvı maddelerden
salınman ikincil elektronların incelenmesi oldu. Bu alandaki buluşlarını Eidophor adlı
televizyon projektöründe kullandı ve 1949’da doktorasını aldı. 1951 yılında, ETH bünyesindeki
Sanayi Araştırma Bölümü’ne geçti. 1960’lı yıllarda yeni gelişen yüzey fiziği dalı ile ilgilenen Enis
Baş, bu çalışma alanını İsviçre’ye girmesini sağladı; bu konuda, özellikle yüzeylerin elektron
salma özelliklerini inceleyen önder çalışmalar yaptı.
Baş’ın bilimsel makalelerinin anılması kadar, yapmış olduğu buluşlar değişik yerlerde
kullanılmaktadır. Baş’ın geliştirdiği LaB6 tek kristallerinden yapılma katodlar, hem uzun
ömürlerinden hemde düşük sıcaklıklarda yüksek genlikte ve enerji dağılımları dar elektron
salma özelliklerinden dolayı uygulamaya geçmiştir. Yüksek genlikte elektronlardan
yararlanılarak geliştirilen elektron kaynak makinesi, elektronların odak noktaları çok küçük
seçilebileceği için, minyatür parçaları kolaylıkla birleştirilebilmekteydi. Aynı makine, değişik
maddelere çok küçük çaplı delikler açabiliyordu. Bu olanak, saat sanayinde kullanılan çark
yataklarını, safir kristallerinin delinmesi ile sağlanmıştır. Aynı şekilde Enis Baş bölgesel eritme
yöntemi ile erime noktası yüksek Mo veya W gibi metallerin çok saf ve tekkristak olarak
büyütülmelerini sağlayan bir aygıt gerçekleştirmiştir.
Bunun yanı sıra, gelitirdiği bariumaluminat kotodları, betatronlara elektron enjektörü
olarak kullanılmıştır. Çok kısa bir ışıklandırma süresinde ağızdaki bütün dişleri bir anda
görüntüleyebilen panoramix adlı röntgen aleti ve Toulouse şehrinde çalışan 1,5 milyon
elektronvoltluk elektron mikroskobunun hızlandırıcısı da Baş?ın ürünlerindendir.
Prof. Dr. Enis Baş’ın elektron optiğinde yapmış olduğu buluşlar, temel araştırmalarda da
kullanılan birçok aygıtın gelişmesini sağladı.Kendisi, emekliye ayrılana dek hem AFIF
bölümünün idaresini elinde tuttu, hem de profesör olarak ETH’nin Fizik Bölümü’nde elektron
optiği konusunda dersler verdi, lisans üstü ve doktora tezleri yönetti.1951 yılında elektron
çoğaltıcılarının özelliklerini araştıran teziyle doktorasını almış olan Asım Orhan Barut, tanınmış
öğrencilerinden biridir.
Aramızdan Ayrılanlar
Türk Fizik Derneği