Filozofia przyrody, Kartezjusz i porządek życia społecznego

1. Średniowieczna filozofia przyrody
„Młody Kościół” i jego nauczyciele przychylnie odnosili się do greckiej mądrości. 44
Do nielicznych przeciwników należy zaliczyć Tacjana, autora Didascalia Apostolorum
i świętego Jana Chryzostoma – wielkiego doktora Kościoła, eminentnego homilety,
twórcy traktatu O kapłaństwie oraz licznych listów czy komentarzy do Biblii. 45
W tym kontekście jawi się też Justyn Męczennik 46 , który kontra przeciwnikom
nauczał, iż umysł sam z siebie jest zdolny zdobywać prawdę zaś człowiek, który dochodzi
do prawdy, osiąga veritas dzięki uczestnictwu w powszechnym rozumie, czyli
Logosie. Stąd Wszechświat, w myśl Justyna, jest dziełem Kreatora – Logosu. 47
Podobnie myśli Orygenes, wybitny teolog filozofujący okresu patrystycznego.
W przeciwieństwie do Justyna nie pisał apologii, dążył jedynie do schrystianizowania
filozofii greckiej. Jako pierwszy opracował metodyczny „podręcznik” chrześcijańskiej
nauki wiary w formie zwartego, merytorycznego systemu. W jego teologii
ważne miejsce zajmowała filozofia przyrody. Widział on świat jako jedną zwartą
całość, a chrześcijańskie objawienie próbował umiejscowić w obrazie świata przejętym
głównie od Platona. 48
Filozofia Platona fascynowała Ojców Kościoła nie tylko dlatego, że – w wydaniu
neoplatońskim – była doktryną jasną, lecz również z tego powodu, iż wydawała
się szczególnie podatna na chrześcijańskie treści. Platonizm, głównie w wersji neoplatońskiej,
odegrał znaczną rolę w nauce Dionizego Areopagity oraz świętego Augustyna.
Areopagitę uważano za bezpośredniego ucznia św. Pawła, w którego pismach
średniowieczny teolog odnajdował kontury platońskiego obrazu świata. Dionizy
sformułował podstawową zasadę hierarchiczności świata, 49 którą rozwinęli Ojcowie
Kapadoccy, Syryjscy i Palestyńscy.
Mówiąc o wpływie Ojców Kapadockich, Syryjskich oraz Palestyńskich na wizję
świata średniowiecznego teologa, nie można nie zwrócić uwagi na świętego Bazylego
i jego dzieło, które zostało uzupełnione przez świętego Grzegorza z Nyssy. 50
Święty Bazylii w Heksaemeronie rozważa pierwsze dni, „początek”, pierwszą chwilę
stworzonego bytu, zaś Grzegorz z Nyssy jak gdyby „poza siedmioma dniami” widzi
to, co dokonuje się po stworzeniu – a więc elementy poznawalne zmysłami i umysłem
(Dokończenie z poprzedniej strony)
43 Pierwszy list Klemensa do Koryntian, [w:] Pisma Ojców Apostolskich, tłum. A. Lisiecki, Poznań
1924, t. 1, cz. III, 20, s. 126-128; Por. także, N. M. Wildiers, Obraz świata a teologia, dz. cyt., s. 33.
44 Zob. F. Drączkowski, Patrologia, Pelplin-Lublin 19992, s. 33-35.
45 Zob. H. von Campenhausen, Ojcowie Kościoła, tłum. K. Wierszyłowski, Warszawa 1967, s. 140-157.
46 Zob. F. Drączkowski, Patrologia, dz. cyt., s. 66-72; Por. także. L. Gładyszewski, Święty Justyn – chrześcijański
filozof i męczennik, AK 71 (1979), z. 1, s. 16-25. Justyn Męczennik – ur. w Flavi Neapolis z pogańskich
rodziców; nawrócony na chrześcijaństwo przed 132 rokiem; zmarł śmiercią męczeńską w Rzymie
w okresie prefektury Juliusza Rustikusa. Zob. F. Drączkowski, Patrologia, dz. cyt., s. 66-68.
47 Zob. W. Kania, Świadkowie tradycji. Rys patrystyczny, Tarnów 1998, s. 41-45; Zob. także, A. Żurek,
Wprowadzenie do Ojców Kościoła, Kraków 1993, s. 30-33; Zob. także, A. Hamman, Portrety Ojców Kościoła,
Warszawa 1978, s. 21-27; Zob. także, M. Starowieyski, Ze świata wczesnego chrześcijaństwa, Pelplin
1998, s.49-51.
48 Zob. E. Gilson, Historia filozofii chrześcijańskiej. Od Justyna do Mikołaja Kuzańczyka, tłum. S. Stomma,
Warszawa 1962, s. 57-81; Zob. także, F. Drączkowski, Patrologia, dz. cyt., s. 118-127; Zob. także, J. Czuj,
Szkoła Orygenesa, AK 53(1950) z. 2, s. 114-129; Zob. także, H. Pietras, By milczeć o Bogu. Zarys Ojców Kościoła,
Kraków 1991, s. 94-104; Por. także. K. Jasman, Orygenes o doskonałości chrześcijańskiej, AK 71 (1979)
z. 1, s. 37-45; Por. także, A. Bober, Antologia patrystyczna, Kraków 1965, s. 64-71.
49 Zob. P. Biesiekierski, Synteza Augustyna i Pseudoareopagity w związki z filozofią platońską, PF
39 (1936) z. 4, s. 371-372; Zob. także, Atlas Filozoficzny, pod red. P. Kunzmann, F. Wiedmann, tłum.
B. A. Markiewicz, Warszawa 1999, s. 67; Por. także O. Świątek, Z ostatnich walk o autentyczność
dzieł Dionizego Areopagity, Homo Dei 5 (1936) s. 208-225.
50 Zob. H. Pietras, By nie milczeć o Bogu, dz. cyt., s. 155-159, 161-166.
19