Filozofia przyrody, Kartezjusz i porządek życia społecznego

3. Konsekwencje
Następnym krokiem związanym z mechaniką ciała ludzkiego będzie przedstawienie
embriogenezy. Aczkolwiek proces powstawania nowego życia wiąże się z organizmem
kobiety, niemniej zarodek rozwija się w przestrzeni, gdzie jako skupisko
drobin zmienia się – podlega rozwojowi. Opisana przez Kartezjusza embriogeneza
przedstawia zbiorowiska małych cząsteczek, które zderzają się z sobą zgodnie z prawami
mechaniki. Łańcuch tego rodzaju zdarzeń zostaje zapoczątkowany poprzez fakt
wymiany nasienia obu płci. To rozpoczyna powstawanie życia, ale podporządkowanego
prawom mechaniki.
Kartezjusz podając opis działania ludzkiego ciała w kategoriach mechaniki odrzucił
głęboko zakorzeniony pogląd, jakoby dusza była źródłem ruchu ciała, mówił:
wszystkie te czynności w owej maszynie są całkowicie przyrodzonym następstwem
samego tylko przestrzennego rozmieszczenia jej narządów, w równej mierze jak
ruchy zegara bądź innego automatu 352 .
O ile zatem przedmiotem wyjaśnień było ciało człowieka, to celowość jego budowy
i struktury udzielił mu Ten, który świat wytrącił ze stanu spoczynku nadając
mu ruch. Taki stan rzeczy prowadzi Descartes`a do twierdzenia, iż skoro celowość
została zadana, to układ ciał ożywionych i nieożywionych podlega prawom mechanicznym
przyrody, zaś owe prawa zostały nadane przyrodzie przez Boga.
Kartezjusz przedstawiając filozoficzno-przyrodnicze ujęcie świata, z którym zespolony
jest człowiek cielesny, nawiązuje do uniwersalnej koncepcji powstałej w staro-żytności,
do której w XVI i XVII wieku często powracano. Wyrażała ona najściślejsze istnienie
więzi między człowiekiem a światem. Człowiek jako mikrokosmos uzewnętrzniał
w sobie Wszechświat – makrokosmos. To ujęcie pozwalało Kartezjuszowi ukazać,
w oparciu o własne wyniki naukowe, iż w ciele nie ma nic duchowego, żadnej siły czy
jakości przynależnych duszy. Res cogitans to substancja wyseparowana od ciała, zaś
ciało podlega prawom mechaniki i jest zewnętrzne wobec umysłu, a tym samym zewnętrzne
względem człowieka. 353
3. 2. Etyka życia jednostkowego
Ukazana w poprzednim paragrafie kartezjańska antropologia przedstawia
człowieka jako byt przede wszystkim mechaniczny, zdeterminowany, pełen cech fizykalnych,
podlegający prawom natury. Te konstytutywne elementy zawarte w filozoficzno-przyrodniczej
wizji człowieka wiążą się nie tyle z aktem działania, bardzo
szeroko rozumianego, ale przede wszystkim ze zmianami ens, które podlega prawom
natury. Jak wiadomo, działanie człowieka o tyle jest ludzkie, o ile jest świadome
i wolne, to zaś ściśle wiąże się z poznaniem; albowiem nie ma działania podmiotu
bez poznania. Dziedzina poznania jest bardzo szeroka i różnorodna. Podzielone
zastało w okresie scholastyków, którzy owo rozgraniczenie zaczerpnęli od twórcy
szkoły perypatetyckiej – Arystotelesa, a polegało ono na poznaniu teoretycznym,
praktycznym i twórczym. Z tych trzech sposobów poznania w życiu podmiotu wypływa
triada rozumnego działania, które stanowią trzy dziedziny ludzkiej kultury:
nauka, etyka i sztuka. „Formy” te podmiot wyraża na zewnątrz; przyjmują one różne
352 R. Descartes, Człowiek. Opis ciała ludzkiego, dz. cyt, s. 71.
353 Szerszy kontekst takiego rozumienia człowieka przedstawia G. Olivo w L`Homme en personne,
zob. Th. Verbeek, Descartes et Regius: Autour de l`Explication de l`espirit humain, Rodapi, Amsterdam-Atlanta
1993, s. 69-91.
70