Filozofia przyrody, Kartezjusz i porządek życia społecznego

1. Średniowieczna filozofia przyrody
Podstawowe zadanie scholastyków polegało na przyjęciu tych, dopiero co odkrytych
treści. Jednak nie było to łatwe – brak znajomości greki spowodował, iż uczeni
poszukiwali tłumaczeń i komentarzy do „nowej nauki”. 77 Konieczność korzystania
z przekładów i komentarzy niechrześcijańskich zmusiła scholastyków do zetknięcia
się z wizją świata zdecydowanie odmienną od tej, którą znał średniowieczny teolog.
Europejczycy w swym dotychczasowym patrzeniu na makro i mikro kosmos szukali
raczej uzasadnień dla Pierwszej Przyczyny oraz faktów ilustrujących moralne cele
człowieka we Wszechświecie. Stąd przekonanie, że osobowy Bóg, ustanawiając odwieczny
porządek, jest gwarantem jego „przeznaczenia”.
Nie dziwi więc, iż teolog nawiązując do tradycji Augustyna zakładał pewien obraz
świata. Po, co zatem miał szukać czegoś „nowego”, gdy „stare” zasymilowało się z teologią.
Niestety, spójności i logiczności „nowego” nie mógł średniowieczny teolog pominąć.
Stąd zainteresowanie wykładowców atrium, którzy zauważyli, że dzięki nowej
wiedzy można przybliżyć i poznać otaczający świat, dając w ten sposób głębsze
zrozumienie Wszechświata. 78 Co więcej, nowa teoria pozwalała spojrzeć z innej perspektywy
na trudności, które już tkwiły w teologii. Alternatywą więc nie mogła być
ignorancja, pominięcie nowego podejścia do świata czy bagatelizowanie problemów,
bo te stawały się coraz bardziej poważne.
W następstwie tego Albert Wielki, jako pierwszy, zadał sobie trud, by przybliżyć
średniowiecznym teologom filozofię Arystotelesa. Jego celem było, nie stojąc w sprzeczności
z tradycyjnym wykładem doktryny wiary, odsłonić możliwości „nowej nauki”
(Dokończenie z poprzedniej strony) Poprawnie oszacował wartość liczby „pi”, którą oznaczył pierwszą literą
greckiego wyrazu perímetros – obwód koła. Sformułował tak zwane prawo Archimedesa. Wprowadził pojęcie
siły, podał zasadę dźwigni. Wynalazł udoskonalony wielokrążek i tzw. śrubę Archimedesa. Był również konstruktorem
machin wojennych, wykorzystanych do obrony Syrakuz przed Rzymianami w latach 214-212 p.n.e.,
podczas II wojny punickiej. Zginął po zdobyciu miasta, zabity przez rzymskiego żołnierza. Zachowane prace Archimedesa:
O ciałach pływa-jących, Elementy mechaniki, O kuli i walcu, O figurach obrotowych, O kwadraturze
odcinka paraboli, O metodzie, O ślimacznicach, Liczba ziarnek piasku (przedstawił tu możliwość tworzenia dowolnie
wielkich liczb na przykładzie wypełnienia piaskiem Wszechświata jako wydrążonej kuli). Zob. NEP, dz.
cyt., s. 208; M. Heller, Uchwycić przemijanie, Kraków 1997, s. 52-53; tenże, Nowa fizyka i nowa teologia, Tarnów
1992, s.72-76; PE f, dz. cyt., s. 312-313.
76 Por. F. Sawicki, U źródeł chrześcijańskiej myśli, Kraków 1947, s. 89.
77 Pierwsze przekłady dokonywane były z arabskiego na łacinę. Skromne początki pracy translatorskiej datowały
się od XI w., tłumaczył wówczas mnich Konstanty Afrykanin, który przebywał między Arabami. Trochę
przekładów przywiózł ze swych podróży Adelhard z Bath z początkiem XII wieku Od połowy zaś tego stulecia
akcja poprowadzona została systematycznie: zaczęta została w Hiszpanii i na Sycylii, w krajach, gdzie stykała
się kultura arabska z łacińską. W Toledo w drugim ćwierćwieczu XII wieku na dworze arcybiskupa Rajmunda
założone było kolegium tłumaczeń, które przełożyło całą spuściznę Arystotelesa wraz z komentarzami arabskich
i żydowskich filozofów, jak Alfarabi, Awicenna, Majmonides. Przekładów, zwłaszcza Awerroesa, dokonywano
też na dworze neapolitańskim Fryderyka II i Manfreda. Zasłużonym tłumaczem był Jakub z Wenecji. Na Sycylii
był aktywny Michał Szkot. W Hiszpanii wyróżniali się jako tłumacze Gundissalvi i Gerard z Kremon.Gundissalvi
nie znał arabskiego, tłumaczył z kastylijskiego, na który mu przekładał Ibn Saud, zwany Janem
Hiszpanem. Wszakże przekłady starożytnych filozofów z arabskiego miały charakter tylko tymczasowy. Wcześnie
na Sycylii Henryk Arystyp (zm. 1162) tłumaczył wprost z greckiego część Arystotelesowskich Meteorologica
i De generatione et corruptione. Najwcześniejsze przekłady Metafizyki (Metaphysica vetitstissima
i Metaphysica media) były robione jeszcze w XII wieku wprost z greckiego. Jednakże systematyczne tłumaczenia
z oryginału przez Roberta Grosseteste, Wilhelma Moerbecke i Bartłomieja z Messyny były dokonywane dopiero
począwszy od połowy XIII wieku. Zob. W. Tatarkiewicz, Historia filozofii, t. I, dz. cyt., s. 254.
78 Recepcja nowych treści filozoficzno-przyrodniczych odbywała się w atmosferze poszukiwań i poznania
prawdy (o tychże poszukiwaniach szkół – patrz artykuł 1). Również w samym Kościele do tych
zabiegów odnoszono się z entuzjazmem. Przychylność papieży była bardzo widoczna w ówczesnym
czasie. Co więcej papieże tego okresu sami byli „naukowcami”: Innocenty V zyskał tytuł Famosissimus
doctor, Jan XXI był lekarzem, zaś Grzegorz X – przyrodnikiem. Por. G. Minois, Kościół i nauka, tłum.
A. Szymanowski, Warszawa 1995, t. 1, s. 185.
25