Filozofia przyrody, Kartezjusz i porządek życia społecznego

3. Konsekwencje
naturalnego, prowadzi w logicznym następstwie do negacji człowieka jako imago
Dei. 386 Myśl ludzka nie może się obejść bez „Prawdy”, jaką jest Bóg. Jeśli odrzuci
się Jedność, czyli Boga, sprowadzając Go jedynie, jak to uczynił francuski filozof,
do Pierwszego Poruszyciela wówczas pojawi się monizm wysuwający poglądy, że
absolutną wielkością jest człowiek. 387 Wprawdzie Descartes był daleki od tego
stwierdzenia, niemniej jego filozofia przyrody, a tym samym i koncepcja człowieka,
który realizuje się działając w świecie, doprowadziła do powstania deizmu, materializmu,
a w konsekwencji do ateizmu.
3. 3. Moralność życia społecznego
W tym ostatnim paragrafie niniejszego studium podda się analizie, w świetle uzyskanej
wiedzy filozoficzno-przyrodniczej, stosunki ludzi i ich kontakty nie tylko ze światem
rzeczy, ale też w makro- i mikrospołecznościach. U podstaw każdej wspólnoty
ludzkiej leżą określone potrzeby materialne i na odwrót, każde zwycięstwo człowieka
nad światem rzeczy zakłada, co najmniej elementarną strukturę społeczną. 388 Ujarzmianie
świata natury, jaką zaproponował Kartezjusz, i przeobrażanie świata ludzkiej egzystencji
implikuje rozwój stosunków społecznych, z drugiej zaś strony układa się w sieć
równoległych zjawisk i dokonuje jako proces subiektywny, który nadaje wciąż nowy wymiar
ludzkiemu życiu. 389 Ów proces, w którym stosunek podmiotu do natury coraz silniej
splata ze sobą człowieka i świat przyrody, nazywam procesem zjednoczenia. 390
W jego następstwie ludzie, korzystając z określonej wizji świata, kreują odpowiednie
normy postępowania, tworząc w ten sposób relacje interpersonalne.
W świetle tego należy zastanowić się nad moralnym wymiarem życia społecznego.
Jak już było przedstawione w poprzednim punkcie, przeznaczeniem podmiotu
jest osiągnięcie całości swojej egzystencji – działając, korzystając z intuicji, afektów,
rozumu, by dojść do celu, czyli najwyższego dobra. Tegoż bonus nie sposób uzyskać
bez scalenia – poznania świata i bez wspólnoty z drugim człowiekiem. Proces ten winien
być drogą, twierdzi francuski filozof, na której człowiek, korzystając z wiedzy
pewnej, szuka swego przeznaczenia. Czy rzeczywiście proces życia społecznego zbliża
człowieka do celu ludzkiego przeznaczenia? A może go od niego oddala? Ten problem
na przestrzeni ostatnich wieków był wielokrotnie rozważany, niemniej Kartezjusz
podporządkowując świat natury człowiekowi, dokonuje przewrotu od przedmiotu
do podmiotu 391 podkreślając, iż proces rozwoju życia ludzkiego, a tym samym norm
postępowania, ściśle wiąże się z poznaniem rozumowym. 392
386 Zob. W. Granat, Personalizm chrześcijański. Teologia osoby ludzkiej, Poznań 1985, s. 401.
387 Kto Boga usuwa, ten sam siebie rani. Zabójstwo Boga nie jest bynajmniej zwycięstwem
człowieka, ale jego najstraszniejszą klęską. Zabójstwo Boga jest zarazem najtragiczniejszym samobójstwem
człowieka. Zob. tamże, s. 402.
388 Zob. W. Pannenberg, Kim jest człowiek. Współczesna antropologia w świetle teologii, tłum, E.
Zwolski i D. Szumska, Paryż 1978, s. 123.
389 Zob. J. Woroniecki, Katolicka etyka wychowawcza, t. I, Etyka ogólna, Lublin 1986, s. 56.
390 Zob. W. Pannenberg, Kim jest człowiek. Współczesna antropologia w świetle teologii, dz. cyt., s.123.
391 Zob. W. A. Luijpen, Fenomenologia egzystencjalna, tłum. B. Chwedeńczuk, Warszawa 1972, s. 152.
392 Zob. J. Woroniecki, Katolicka etyka wychowawcza, t. I, dz. cyt., s. 19.
76