Filozofia przyrody, Kartezjusz i porządek życia społecznego

1. Średniowieczna filozofia przyrody
o tyle, o ile wspomagane jest przez miłość, która oczyszcza człowieka i czyni go zdolnym
do ujęcia Boga. 108 Jest to zatem ogólny program redukcji wszelkiego poznania do
mistycznej drogi zjednoczenia z Bogiem. Wszystkie nauki, w tym filozofia, zostają
w niej zatopione oznacza to redukcję filozofii do teologii, a teologii do mistyki. 109
Diametralnie odmienny stosunek do wiedzy świeckiej reprezentuje współczesny
mu Tomasz z Akwinu. Doktor Anielski reprezentuje pośrednią drogę: ani zredukowanie
filozofii do teologii, ani też pozostawienie filozofii swobodnie. Świadom wartości
filozofii dla unowocześnienia teologii, która potrzebowała wsparcia w obliczu
groźnego przeciwnika w postaci obcych chrześcijaństwu, głębokich filozoficznie doktryn
przedstawionych w tekstach arystotelesowskich, świadom groźby wykształcenia
się na gruncie łacińskim oryginalnej filozofii, sprzecznej z objawieniem, (czego
historycznym potwierdzeniem była sytuacja w Paryżu w drugiej połowie XIII
wieku 110 ) – Tomasz poszukiwał z jednej strony drogi do rewaloryzacji filozofii z drugiej
poddania jej kierownictwu wiary. Dlatego zajął się filozofią, by ją do tego celu
przystosować. Przyznając filozofii autonomię i formalną niezależność wobec wiary
uznaje, iż filozofia posiada swe własne metody i swój własny przedmiot badań, wychodzi
od zasad doświadczalnie lub rozumowo przyjętych i podąża dalej drogą rozumową.
111 Umysł ludzki skłonny jest jednak do popełniania błędów, od których wolna
jest wiara oparta na objawieniu. Objawienie bowiem podaje prawdę absolutną,
do której rozum, jeżeli postępuje w sposób prawidłowy, dojść musi. 112 Jeżeli zaś dochodzi
do wniosku sprzecznego z wiarą oznacza to, iż w filozofii tkwi jakiś błąd,
bądź w zasadach, bądź to w rozumowaniu. Naturalny jest zatem w takim przypadku
powrót do analiz, zweryfikowanie ich w celu wyszukania błędu, przeprowadzenie
na nowo rozumowania, tak by uzyskać prawdziwy wniosek – z konieczności zgodny
z wiarą. Jeżeli to się nie powiedzie oznacza to, że dane zagadnienie przerasta siły
rozumu ludzkiego. 113 To genialne, rzec można, włączenie racjonalizmu w służbę
wiary, sankcjonuje możliwie najdalszą, w ramach bezpieczeństwa dla wiary, autonomię
filozofii, odrzuca bezpośrednią ingerencję wiary i teologii w filozofię, pozostawia
ją samą sobie. Jednocześnie zaś wskazuje na wiarę, a praktycznie też na
teologię, jako na cenzora – czyni z nich pewien rodzaj katalizatora filozofii, zdalnie
wspomagającego jej wysiłki i kierującego nią przez wskazanie celów. 114
110 Patrz przypis 122.
111 Zob. S. th. I, 78, 3; I, 78, 4, ad 2; I, 79, 2-3; I, 84, 5.
112 Zob. E. Gilson, Tomizm. Wprowadzenie do filozofii św. Tomasza z Akwinu, dz. cyt., s. 15-38; Zob.
także, Św. Tomasz z Akwinu, Suma teologiczna w skrócie, kwestia 1, art. 1-10, Warszawa 2000, s. 9-12.
113 Zob. Św. Tomasz z Akwinu, S. Th. I, 5.
114 Tomasz z Akwinu uważał, iż jakkolwiek filozofia i teologia mają wspólne problemy, to jednak
traktują je w inny sposób. Filozof czerpie swoje racje dowodowe z istoty rzeczy, a więc z ich własnej
przyczynowości. Teolog natomiast wychodzi zawsze od pierwszej przyczyny, od Boga, i stosuje przede
wszystkim trzy rodzaje argumentów: albo głosi jakąś prawdę na zasadzie autorytetu, gdyż została ona
przez Boga objawiona; albo na zasadzie nieskończonej wspaniałości Boga, którego doskonałość musi
być zachowana; albo na zasadzie nieskończonej mocy Boga, przekraczającej granice przyrodzoności:
Nam philosophus argumentum assumit ex propriis rerum causis; fidelis autem ex causa prima.
Harmonia między wiarą a filozofią wyprowadzona została przez Tomasza z prostej zasady: rozum
jako natura stworzona przez Boga i wiara jako Objawienie Boże nie mogą być ze sobą w sprzeczności,
gdyż sprowadzają się do tego samego źródła prawdy. Co bowiem zostało dane rozumowi przez naturę,
może być tylko prawdą. Tak samo prawdą jest wszystko, co zostało poręczone przez Objawienie Boskie.
Usługi, które daje wiara filozofii, ta ostatnia opłaca na rzecz teologii. Najpierw zabezpiecza ona podstawy
wiary i broni je przed atakami. Następnie wykazuje zgodność wiary z rozumem oraz udowadnia poszczególne
prawdy wiary, które są dla niej dostępne. Ale dowodów takich nie należy przeprowadzać lekkomyślnie
twierdzi Tomasz. (Dokończenie na następnej stronie)
31