Filozofia przyrody, Kartezjusz i porządek życia społecznego

Zakończenie
swe pierwsze samodzielne kroki. 409 Zdobycze tych nauk wiązały człowieka z konkretną
rzeczywistością przyrodniczą i nie pozostawały bez wpływu na filozoficzną
refleksję nad poznawanym światem i ludzkim działaniem.
Rozwijająca się na przyrodniczym podłożu kartezjańskiej myśli, filozofia materialistyczna
wychodziła z założenia, że podstawą wszechrzeczy jest fizyczna natura,
wystarczająca sama sobie i będąca przyczyną wszelkiej istności. 410 Przyjąwszy ten
punkt widzenia, filozofowie uznający koncepcję materialistyczną tłumaczyli istotę
i prawidłowości rządzące światem zewnętrznym, jak też próbowali ustalić miejsce w
nim człowieka oraz zadania, jakie wynikają stąd dla niego, a co za tym idzie także
dla całego społeczeństwa.
Mając przyrodę za realny i trwały byt głosili, iż cokolwiek istnieje, jest tylko materialne,
albowiem ogół bytów przyrodniczych jest materialny, we wszystkich swych
przejawach. La Mettrie dowodził, iż cokolwiek istnieje, jest materialne. Nie dotyczyło
to tylko ciała, ale i duszy, gdzie jej aktywność zależna była całkowicie od ciała. Ten stan
rzeczy wyjaśniał szczególną właściwością substancji materialnej, którą znajdował we
wrażliwości materii, określanej też jako zdolność czucia. Z tego założenia wynikają
właściwości praktyczne. Społeczeństwo jest również swego rodzaju mechaniczne, w którym
nie ma miejsca dla Boga, a tym bardziej dla etyki, jak ją nazwał filozof pozaracjonalnej.
To, jakim człowiek będzie, zależy od wykształcenia i wychowania. Zatem
moralność jest rzeczą względną nie ma absolutnego dobra ani zła. Dobro to poświęcenie
korzyści osobistej na rzecz tego, co korzystne dla ogółu, zło to postawa przeciwna.
Takie rozumienie moralności zapewnia człowiekowi radość i spokój ducha. 411
Podobny punkt widzenia reprezentowali także inni filozofowie przyrody jak P. T. Holbach,
C. Helvetius. 412 Natomiast to, co ich różniło, polegało jedynie na sposobie wyrażania
myśli o materialnym podłożu zjawisk duchowych. Utrzymywali oni, że wrażliwość,
choćby w najbardziej nawet elementarnej formie, jest cechą charakterystyczną
dla całej materii. Materię miano więc za substancję w szczególny sposób uduchowioną,
we wszystkich swych cząstkach obdarzoną zdolnością czucia. La Mettrie sądził,
że wrażliwość jest własnością materii o specjalnym poziomie organizacji, co dawało
zdolność doznawania. To było jedynie potencjalną właściwością materii, która
ujawnia się dopiero z chwilą, gdy sama materia znajdowała się na odpowiednim
409 Zob. Cz. Głąbik, Filozofia przedmarksistowska, Warszawa 1970, s. 119.
410 Zob. tamże, s. 121.
411 Zob. J. Legowicz, Zarys historii filozofii. Elementy doksografii, Warszawa 1991, s. 356.
412 Był to tzw. materializm mechanistyczny, traktujący świat jako mechanizm i wyjaśniający ruch
i przemiany rzeczywistości przede wszystkim fizycznie – prawami mechaniki. Jego XIX-wieczną kontynuacją
był materializm o charakterze biologicznym poszukujący wyjaśnienia prawidłowości rządzących
światem w prawach biologii (L. Büchner, K. Vogt, J. Moleschott). W filozofii marksistowskiej
przybrał postać materializmu dialektycznego, będącego teorią ewolucji rzeczywistości przyrody, zbudowanego
za pomocą dialektyki heglowskiej oraz materializmu historycznego autorstwa K. Marksa, stanowiącego
ogólną teorię przemian historycznych i społecznych wyjaśnianych również za pomocą dialektyki
oraz upatrujących materialne podłoże i źródło wszelkich zjawisk antropologicznych, społecznych
i kulturowych w sposobach produkcji i stosunkach ekonomicznych, powstających przy wytwarzaniu
dóbr służących do zaspokajania podstawowych potrzeb ludzkich. F. Engels dokonując ahistorycznej absolutyzacji
podziałów i sporów właściwych filozofii XVIII-XIX w., m.in. krytyki idealizmu G. W. F. Hegla
przez L. Feuerbacha, który uznaje konflikt materializmu z idealizmem za główne zagadnienie całej historii
filozofii. Traktując go jako odbicie walk klas organizujących procesy społeczno-ekonomiczny nadając
mu zarazem uproszczoną postać dylematu pierwotności ducha bądź materii, przypisywanego ontologicznym
koncepcjom idealistycznym i materialistycznym. To implikowało odpowiednią postawę
etyczną polegającą na traktowaniu rzeczy, bogactw materialnych, przyjemności cielesnych jako głównego
celu ludzkiego życia z pominięciem Dobra Najwyższego – Boga. Zob. WE, s. 126.
82