Filozofia przyrody, Kartezjusz i porządek życia społecznego

2. Filozofia przyrody
Kartezjusz, budując swoją teorie Wszechświata oparł się na pojęciach jasnych i wyraźnych:
rozciągłości, ruchu i Bogu. Postępował zgodnie z metodą, którą osiągnął poszukując
wiedzy pewnej. Doprowadziło go to do mechanistycznego ujęcia całej rzeczywistości,
a zarazem do zmaterializowania przestrzeni. Nie tylko istotą ciał
materialnych, według filozofa, jest rozciągłość, ale przestrzeń, która nie może być pusta.
Przekonanie to wraz z drugą zasadą jego mechaniki, doprowadziło go do wniosków,
iż ciała nie mogą poruszać się inaczej jak tylko po orbitach kołowych, tak mianowicie,
by jedno ciało wchodziło na miejsce innego po wybiciu go z tej orbity w tym
samym czasie. Wobec tego ruch odbywa się z nieskończoną prędkością. To rozumienie
warunkuje machinę, która została wprawiona w ruch przez Sprawcę Natury – nie
jest to już stworzenie a raczej uruchomienie poszczególnych trybów, które współdziałają
z sobą, by maszyna bez zakłóceń mogła funkcjonować.
2. 3. 2. Mechanicyzm geometryczny
Matematyczne inspiracje stały się podstawową regułą kartezjańskiej filozofii przyrody.
Odkrycie ich nakazało francuskiemu filozofowi wprowadzić je w porządek naukowego
systemu. Kartezjańska nauka mocno akcentuje wartość metody, która ma
prowadzić do wiedzy pewnej – jasnej i wyraźnej: „skoro uzyskałem pewne ogólne pojęcia”,
pisze Kartezjusz, „dotyczące świata przyrody, dostrzegam dokąd mogą doprowadzić
i w jakim stopniu różnią się od zasad, którymi posługiwano się dotychczas”. 297
Fascynacja osiągnięciami prowadzi go do negacji ówczesnej wiedzy, a skoncentrowanie
się na prawidłach geometrycznych uwydatniało „gnosis” Wszechświata jako mechanizmu
zamkniętego w pojęciach i równaniach matematycznych.
Filozofia przyrody francuskiego myśliciela pozostała w ścisłym związku z fizyką,
która z kolei dostarczała intuicji do twierdzeń metafizycznych. Twórcy nowej
wizji świata wydawało się pewne, że wszystko jest zgodne z jego teorią poznania.
To zaś zwalniało go od dalszych racjonalnych poszukiwań i uzasadnień Wszechświata.
Z drugiej strony, metafizyka zapewnia fizyce, a tym samym i filozofii przyrody
inteligibilność. Bez niej fizyka byłaby uprawiana w pustce jako bezzasadna
nauka opierająca się jedynie na bliżej nieokreślonych przesłankach, czyli pozbawiona
fundamentalnej racjonalności.
(Dokończenie z poprzedniej strony) Skoro bowiem każda rzecz nie złożona, tylko prosta, a taką jest
ruch, zawsze trwa w swym bycie, dopóki nie zniszczy jej jakaś przyczyna zewnętrzna; i skoro w zderzeniu
się ciała twardego występuje z pewnością przyczyna przeszkadzająca, to ruch drugiego ciała, z którym
ono się zderza, pozostawał tak samo zdeterminowany pod względem swego kierunku. Wobec tego żadnej
w tym nie ma przyczyny, która by znosiła sam ruch lub go zmniejszała, ponieważ ruch nie jest przeciwieństwem
innego ruchu. Wynika stąd zatem, że on nie powinien na tej podstawie ulegać osłabieniu.
Druga cześć tego ukazuje Boga i Jego niezmienności w działaniu. Bóg ciągle utrzymuje świat przez tę
samą czynność, przez którą go stworzył. Skoro wszystko wypełniają ciała, a niemniej jednak ruch
każdego zmierza po linii prostej, widać stąd, że Bóg od początku stworzył świat, nie tylko różne jego
części w rozmaity ruch wprawił, ale również sprawił, że jedne ciała dają impuls drugim, przenosząc na
nie swoje ruchy. Zob. R. Descartes, Zasady filozofii, dz. cyt., s. 81-82. Ponieważ Bóg jedynie jest sprawcą
wszystkich ruchów, które odbywają się w świecie przyrody, fizyka zależy od metafizyki, zaś prawa, które
Descartes oparł na niezmienności Boga, jako owe prawdy wieczne, na których matematycy przyzwyczaili
się opierać swoje pewne dowody, wyrażają stały i niezmienny porządek we Wszechświecie tworząc
mechanikę świata, w której nie jest możliwy jakikolwiek cud gdyż wszystkie rzeczy działają według
określonej miary, liczby ciężaru i porządku. Zob. L. Chmaj, Rozwój Filozoficzny Kartezjusza, dz. cyt.,
s. 178-179; Zob. także, S. Czajkowski, Dowody istnienia Boga z Jego skutków u Kartezjusza, KF
13(1936)z.4, s. 292-313.
297 R. Descartes, Rozprawa o metodzie, dz. cyt., s. 71-72.
58