Filozofia przyrody, Kartezjusz i porządek życia społecznego

2. Filozofia przyrody
2. 1. 2. Matematyczny ideał wiedzy filozoficzno-przyrodniczej
Kartezjusz postanowił dokonać reformy nauki, a tym samym i filozofii przyrody.
Gdy rozpoczął swe poszukiwania, stan badań naukowych był niepomyślny: scholastyka
była skończona, a renesans nie doszedł do pozytywnych rozwiązań. Dzieła, które
ukazały się w epoce odrodzenia, ograniczały się jedynie do nauki empirycznej z pominięciem
filozofii. 166 Kartezjusz w Traktacie o metodzie zawarł program własnej filozofii,
podając matematykę jako wzór poznania. Pragnął w ten sposób odnaleźć to,
czego nie można poddać falsyfikacji. 167
Niewątpliwie, zagadnienia z dziedziny matematyki stały się szkołą krytycznego
myślenia. Jest bardziej niż prawdopodobne, że to właśnie Kartezjusz – geometra 168
zrodził Kartezjusza – filozofa przyrody. 169 W jego metodologicznych przepisach na filozoficzne
poznanie świata, przez łańcuch przesłanek wiodących od myślę więc jestem
170 do Boga i materialnego świata, z łatwością można się dopatrzyć konstrukcji
podobnej do logicznej struktury dowodów w geometrii. Zresztą nie tylko dla Kartezjusza
geometria była natchnieniem i wzorem; tradycja ta sięga głębokiej starożytności
– filozofów jońskich, pitagorejczyków czy systematyków. 171
Kartezjusz odkrywając matematykę dokonał skoku jakościowego – geometria przestała
być jedynie sztuką, z której czerpie się natchnienie; stała się jednym z najważ-niejszych
narzędzi do badania świata. 172 Oczywiście, geometria starożytnych, skodyfikowana
przez Euklidesa, opisywała świat, ale nie był to opis świadomie naukowy,
lecz raczej coś w rodzaju artystycznej konstrukcji uwydatniającej w geometrii harmonię
i piękno świata. 173 Matematyka studiowana przez Greków kształtowana za pomocą
narzędzi – cyrkla i linijki, stała się nie tylko pierwiastkiem podstawowym filozofii przyrody
Kartezjusza, ale i całego systemu wytworzonego przez tego myśliciela.
Pierwszymi prawidłami, jakie Kartezjusza odkrywa analizując niezmienne i wieczne
formy, były wspomniane prawidła matematyczne, a dokładniej geometryczne. 174 Aspekt
166 Descartes miał tu na uwadze Galileusza. Zob. A. C. Crombie, Nauka średniowiecza i początki
nauki nowożytnej, dz. cyt. t. II, s. 299.
167 Zob. Z. Drozdowicz, O Bogu, rozumie, naturze i wielkim eklektyzmie. Szkice z filozofii francuskiej,
Szczecin 1986, s. 90-106.
168 Zob. I. N. Bransztej, K. i A. Siemiendiajew, Matematyka. Poradnik encyklopedyczny, tłum.
S. Czarnecki, R. Bartoszyński, Warszawa 1986, s. 255-256. Szkołą krytycznego myślenia stała się matematyka
ujął to Descartes w Rozprawie o metodzie sam. Zob. R. Descartes, Rozprawa o metodzie.
Właściwego kierowania rozumem i poszukiwania prawdy w nauce, tłum. W. Wojciechowski, Warszawa
1981, s. 20-22.
169 Zob. R. Descartes, Prawidła kierowania umysłem, dz. cyt., s. 8.
170 R. Descartes, Medytacje o pierwszej filozofii, dz. cyt., s. 30-34; Tenże, Zasady filozofii, dz. cyt., 10.
171 Zob. M. Heller, Uchwycić przemijanie, dz. cyt., s. 19-53; Por. także G. E. R. Lloyd, Nauka
grecka od Talesa do Arystotelesa, dz. cyt., s. 11-22, 29-38, 70-75.
172 Dyskretne sformułowanie koncepcji nauki Descartes`a łączy się w szereg uzasadnień, zupełnie
prostych, którymi posługiwali się geometrzy. Owe działania dały francuskiemu filozofowi sposobność
do wyobrażenia, iż wszystkie rzeczy dostępne człowiekowi zamykają się w kręgu matematycznego
poznania. Zob. R. Descartes, Rozprawa o metodzie, dz. cyt., s. 23-24.
173 Zob. W. Sadowski, Famme fatale. Trzy opowieści o królowej nauki, Warszawa 2000, s. 49-54;
Zob. także, M. Heller, J. Mączka, J. Urbańca, Sens i nonsens w nauce i filozofii, Tarnów 1999, s. 43-52.
174 Descartes badając pojęcie trójkąta zauważył, iż istnieją elementy niezależne od woli człowieka.
Zatem należy przekonać się czy istnieją inne formy niezmienne i wieczne, które nie mają nic wspólnego
z zasadami czystej matematyki. Tak Descartes doszedł do odkrycia mathesis universalis. Z faktu, że wola
ludzka nie może zapanować nad treścią poznania podmiotu, Descartes wyprowadza istnienie form niezmiennych
i wiecznych. Następnie wykazał, że istnieją takie formy, które pozostając niezmiennymi
i wiecznymi, nie są zarazem przedmiotami czystej matematyki. (Dokończenie na następnej stronie)
41