Filozofia przyrody, Kartezjusz i porządek życia społecznego

Zakończenie
doprowadziło do mechanistycznego ujęcia podmiotu przy jednoczesnym podkreśleniu
dualizmu. W ten sposób świat jako przedmiot badań naukowych i świat jako
przedmiot zmysłowych doświadczeń ludzkich okazał się różnym światem. Whitehead
w swym studium poświęconym nauce i narodzinom nowoczesnej cywilizacji
podkreślał, iż nauka XVII wieku przedstawia ludziom matematyczno-mechaniczny
sposób rozumienia świata przyrody i ludzkiej egzystencji, przez co zaprzecza całkowicie
doświadczeniom człowieka dotyczącym zarówno rzeczywistości obiektywnej,
jak i doznaniom wewnętrznym. Ten abstrakcyjny obraz Wszechświata oparty na cogito
miał być jedynie prawdziwy, zaś wszystko inne było tylko złudzeniem. 405 Ta
koncepcja coraz bardziej zdecydowanie ujmowała cielesną przynależność ciała
człowieka do mechanistycznego porządku przyrody, przeciwstawiając się zasadniczej
odrębności i inności człowieka. Tym samym odczuwalna była degradacja podmiotu
przy jednoczesnym zaprzeczeniu tradycyjnej etyki, jak i negacji Boga podtrzymującego
i działającego w świecie.
Innymi słowy, ów kierunek rozwoju naukowego doprowadził do zupełnie nowych
komplikacji. W dobie scholastyki i u początku renesansu filozofia przyrody
była sprzymierzeńcem ludzi działających w świecie zaś rozmyślania o człowieku
stawały się w tych warunkach rozmyślaniami o jego twórczości, moralności, poznaniu.
Ludzie żyli w świecie barw i dźwięków, wartości i celów, tradycji i wyobraźni,
uczuć i woli. Nauka Kartezjusza zaproponowała im wejście w świat geometrii i mechaniki,
w świat „czystej” myśli przy jednoczesnym pominięciu „tradycyjnej”,
chrześcijańskiej etyki, która nie była i nie jest skrajną, poza doczesną aksjologią.
Wręcz przeciwnie, chrześcijańska etyka jest jednocześnie humanistyczną etyką
mającą na uwadze całego człowieka, który został stworzony przez Boga, a przez
wcielenie Chrystusa podniesiony do godności bogoczłowieka. 406 W ten sposób Jezus
Chrystus stanowi żywą normę głęboko ludzkiej etyki, która w centrum sytuuje poszanowanie
ludzkiej godności, uwydatniając równocześnie odniesienie do Boga jako
pierwotnego fundamentu ludzkiej godności i celu ludzkiego działania. 407
Rozwój koncepcji filozoficzno-przyrodniczej Kartezjusza doprowadził do powstania
etyki, która była najsłabszym ogniwem myśli naukowej tegoż myśliciela.
Filozof zalecał przyjęcie czasowej etyki – przejściowej, która wypływała z naukowej
wizji świata. Sam był przekonany, iż nowa etyka zostanie dopiero utworzona w przyszłości.
Miał rację, albowiem po jego śmierci ogłoszono Etykę Spinozy, który dotykając
poznania i świata przyrody oparł się na filozofii francuskiego myśliciela. 408
Zaczęła ona zyskiwać znaczenie w dobie oświecenia. W tej epoce podjęto szeroki
wysiłek mający pokazać, że system moralny może się opierać na materialistycznych
i mechanistycznych ujęciach przyrody, a co za tym idzie i człowieka.
Materializm rozwijał się w ścisłym związku z osiągnięciami nowożytnego przyrodoznawstwa
XVII i XVIII wieku i był próbą filozoficznej interpretacji jego wyników.
Spośród nauk przyrodniczych największe sukcesy notowały wówczas mechanika,
astronomia, matematyka, jak również chemia – która w tym czasie stawiała
(Dokończenie z poprzedniej strony) Z końcem XVII wieku kontynuowany racjonalizm kartezjański
był łączony z empiryzmem, a nawet postawami naturalistycznymi i w takim zestawieniu wykorzystywany
był przez licznych przedstawicieli ówczesnej filozofii do tłumaczenia świata czysto przyrodniczego,
opartego na zdrowym rozsądku. Zob. Cz. Głąbik, Filozofia przedmarksistowska, Warszawa 1970, s. 111.
405 Zob. B. Suchodolski, Rozwój nowożytnej filozofii człowieka, dz. cyt., s. 80.
406 Zob. W. Sołowiow, Pisma, t. 1, tłum. J. Zychowicz, Poznań 1988, s. 83-86.
407 Zob. J. Piegsa, Człowiek istota moralna, dz. cyt., s. 12.
408 Zob. W. Tatarkiewicz, Historia filozofii, t. 2, s. 96; 99-100.
81