Filozofia przyrody, Kartezjusz i porządek życia społecznego

2. Filozofia przyrody
ułatwiać organizowanie odpowiednich warunków trwania w konkretnym miejscu. 158
Natomiast w Zasadach pojęcie „mądrość” używa zamiennie z wyrażeniem „zdrowy
rozsądek” 159 . Według Kartezjusza zwrot ten w formie skróconej oznaczał władzę,
percepcję poznawczą w stosunku do przedmiotów zewnętrznych. Pełna forma wyrażenia
zdrowy rozsądek ma u Kartezjusza podwójne znaczenie: sprawność dobrego
sądzenia, czyli odróżnienie veritas od fałszu, oraz dookreśla światło przyrodzone,
czyli zdrowy rozum. 160
Diametralnie odmienne rozumienie wyrażenia „mądrość” francuski myśliciel
objawia w dziele Medytacje o pierwszej filozofii, gdzie słowo to odnosi się przede
wszystkim do rozumu zawierającego nieuświadomione prawdy, które aby stały się
pożyteczne dla człowieka winny być odkryte 161 niezależnie od tego czy podmiot poznaje
to, co jest w nim, czy to, co jest poza nim? 162 Tak pojęta mądrość stanowiła
naukę rozumianą w sensie podmiotowym jako tę, która posiada treść intelektualną
czy też sprawność psychiczną uzdalniającą człowieka do uprawiania nauki. 163 Zatem
jeżeli filozofia ma być dążeniem do mądrości, to jedynie takiej, nauczał Kartezjusz,
która nie ogranicza się do sumy wiadomości w dowolny sposób nabytych i względem
siebie niezależnych. Muszą to być wiadomości, które zostały uzyskane na drodze
studium, a te z kolei zamykać się winny w granicach mądrości pojętej w sensie
zdrowego rozsądku i światła naturalnego umysłu oraz władz nieomylnego sądzenia,
wyposażonych w prawa i zasady jasne i wyraźne.
Rozumienie podmiotowe wyrażenia „mądrość” u Kartezjusza sprawia, że w swej
koncepcji Filozof bliski był Parmenidesowi. Starożytny filozof w swym nauczaniu
twierdził, w przeciwieństwie do jońskich filozofów przyrody, iż mądrość nie opiera
się na rzeczywistości zastanej – czyli obserwacji faktów, a raczej na rozważaniu
twierdzeń uzyskanych metodą analizy pojęć, stanowiących treść intelektualną. 164
Takie rozumienie mądrości poznawczej mieści w sobie metodę, która musi opierać
się na założeniach aksjomatycznych. 165 Badania naukowe będą, według Kartezjusza,
opierać się nie na doświadczeniu, lecz na pojęciach jasnych i wyraźnych, które dla
ludzkiego umysłu istnieją jako pewne.
Widać więc, że pojęcie mądrości implikuje metodę uprawiania filozofii przyrody,
która w swych założeniach posiadała wytłumaczenie całej rzeczywistości. To zadanie,
jakie nakreślił francuski filozof, stało się realne dzięki wprowadzeniu analityczno-dedukcyjnej
metody poznawczej, co z kolei spowodowało odejście od przedmiotu
i skupienie się na podmiocie.
158 Zob. E. Morawiec, Przedmiot a metoda w filozofii Kartezjusza, Warszawa 1970, s. 16.
159 Zob. tamże, s. 17.
160 Zob. R. Descartes, Prawidła kierowania umysłem, dz. cyt., s. 42, 85.
161 Zob. R. Descartes, Medytacje o pierwszej filozofii, wraz z zarzutami uczonych mężów i odpowiedziami
autora oraz rozmowa z Burmanem, tłum. M. i K. Ajdukiewiczowie, S. Swieżawski, I. Dębski,
Warszawa 1958, s. 360-361.
162 Zob. Tamże, s. 373.
163 Poznanie sprawia, że mądrość – rozumiana w sensie wiedzy przedmiotowej – aby mogła stać
się celem poznania filozoficznego, nie może być rozpatrywana jako oddzielne zjawisko od mądrości
branej w znaczeniu wiedzy podmiotowej. Prawidło to nakazuje, by nie dołączać żadnych przypuszczeń,
dlatego w filozofii pospolitej nie ma nic tak oczywistego i pewnego, gdyż uczeni nie poznali tego, co
jest mądrością jasną i wyraźną. Zob. R. Descartes, Prawidła kierowania umysłem, dz. cyt., s. 11.
164 Zob. T. Czyżewski, Odczyty filozoficzne, Toruń 1958, s. 17.
165 Zob. R. Descartes, Prawidła kierowania umysłem, dz. cyt., s. 18.
40