Filozofia przyrody, Kartezjusz i porządek życia społecznego

1. Średniowieczna filozofia przyrody
Renesansowi myśliciele aprobowali i uwypuklili to, co dotykało cielesności człowieka.
Wiązało się to przede wszystkim z maksymą Terencjusza, poety rzymskiego,
który mówił: jestem człowiekiem i nic co ludzkie nie jest mi obce. 138 Nic dziwnego, że
w okresie renesansu, antropocentryzm przybierał radykalne formy, stając się ruchem
wrogim chrześcijaństwu. 139 Za przykład może posłużyć rzymskie środowisko organizujące
się przy Pomponianie Leto. Zwolennicy tego uczonego głosili, iż nie ma innego
świata, jak tylko ten, w którym podmiot żyje, porusza się i działa. 140
Wyrazem tak postrzeganej rzeczywistości było powstanie nowych szkół. 141 Jedną
z nich, w Mantui, założył Vittorino. W szkole tej, prócz nauk retorycznych czy historycznych,
wykładano astronomię, fizykę, matematykę oraz nauki przyrodnicze jako
nową wizję filozofii przyrody. 142 Dzięki temu średniowieczna dewiza philosophia
ancilla theologiae est, straciła rację dostateczną swego istnienia.
Następnym krokiem, który dekoncentrował średniowieczną naukę filozoficzno-przyrodniczą,
a tym samym próbował ukazać nową wizję świata, w ramach nowo odkrytej
metody matematycznej, z pominięciem średniowiecznej spekulacji, były poglądy Leonardo
da Vinci. Prawie wszystkie koncepcje fizykalne świata przyrody zaczerpnął on od
Jordana Nemorariusa, którego idee potrafił rozwinąć i pogłębić twierdząc, iż mądrość jest
córką doświadczenia. 143 Utrzymywał także, iż nauki przyrodnicze mają przybliżać zrozumienie
i poznanie Wszechświata 144 . Krok naprzód w negacji scholastycznej wizji świat
wykonał Mikołaj Kopernik, który za pomocą „starej” i jednocześnie „nowej” nauki, 145 korzystając
przy tym z obserwacji, odkrył, iż centrum Wszechświata nie jest ziemia, lecz
słońce. Swe odkrycie opublikował w dziele De revolutionibus orbium coelestium. 146
Torunianin wytworzył nowe spojrzenie na świat w perspektywie filozofii przyrody,
nie zapominając o matematyce, co wykorzystał Descartes w opisie świata ludzkiej
egzystencji, tworząc w ten sposób mechanicystyczną koncepcję kosmosu. Kopernik
uzasadniając nowy model Wszechświata opisał go dokładnie korzystając z aparatu
matematycznego, podobnie jak Ptolomeusz. Jednak teoretycznie i jakościowo był on
niewątpliwie prostszy w rozumieniu, ponieważ mógł dać jednolite wyjaśnienie wielu
(Dokończenie z poprzedniej strony) W epoce renesansowej za Marsyliuszem powtarzano, iż wszelkie
zło wypływa z dążenia panowania władzy kościelnej nad świecką. Por. G. Bedoulle, Kościół w dziejach,
tłum. A. Fubiś, Poznań 1994, s. 98-104.
138 Cyt. za. P. Mazanka, Źródła sekularyzacji i sekularyzmu w kulturze europejskiej, dz, cyt., s. 144.
139 Humaniści okresu odrodzenia uważali, iż człowiek to nie tylko sfera duchowa jak miało to
miejsce w średniowieczu, ale i cielesna, zatem należy pamiętać i o ciele. Pogląd taki głosił m. in. Filelfo,
który uważał, iż nie rozumie jak można zapominać o ciele, skoro człowiek jest nie tylko duszą.
Zob. J. Delumeau, Cywilizacja Odrodzenia we Włoszech, tłum. E. Bąkowska, Warszawa 1993, s. 25.
140 Zob. E. Garin, Filozofia odrodzenia we Włoszech, dz. cyt., s. 72
141 Zwrócenie się renesansowego naukowca ku antykowi polegało nie tylko na przyswojeniu myśli
greckiej, ale i na zaczerpnięciu programu kształcenia, który nazywał się studia humanitatis.
142 Por. K. Gryżenia, Vittorino da Feltre, [w:] PEF, t. 9, Lublin 2008, s. 607-671.
143 Zob. A. C. Crombie, Nauka średniowiecza i początki nauki nowożytnej, t. II, s. 158.
144 Zob. J. Bocheński, Zarys historii filozofii, dz. cyt., s. 162.
145 Mikołaj Kopernik, jak sam zaświadczył, czerpał z idei pitagorejczyków oraz od starszego o 21
lat Leonarda da Vinci. Mimo to, jemu właśnie przypada zaszczyt odkrycia heliocentrycznej wizji świata
przyrody. Zob. A. C. Crombie, Nauka średniowiecza i początki nauki nowożytnej, dz. cyt., t. II, s. 208-
209; Por. także. N. M. Wilders, Obraz świata a teologia, dz. cyt., s. 100.
146 Zob. tamże, s. 210. Podobne stanowisko zajął Johanes Kepler. Mniej więcej czterdzieści dwa
lata później wydał dzieło Mysterium cosmographicum, przedstawiając się w nim jako zapalony zwolennik
Mikołaja Kopernika i jego rozumienia Wszechświata. To odkrycie, nie hipoteza, całkowicie
zmieniła rozumienie świata przyrody, koncepcję podejścia do nauk przyrodniczych. Zob. P. Mazanka,
Źródła sekularyzacji i sekularyzmu w kulturze europejskiej, dz. cyt., s. 146.
36