Filozofia przyrody, Kartezjusz i porządek życia społecznego

Zakończenie
Tak więc rozum poszukujący stał się instrumentem emancypacji, wyzwalający nie
tylko prawdę, ale także autonomię pomiędzy ludźmi. Właśnie to połączenie autonomii
i równości tworzyło fundament dla moralnej i politycznej treści działania ludzkiego.
421 Z taką koncepcją rozumu, etyki i polityki związana była silna pokusa redukcji
ogromnej różnorodności form ludzkiego życia do karykaturalnych uproszczeń. 422 Powstałe
koncepcje – materializmu, deizmu, ateizmu, sensualizmu – zwolennicy wiązali
z rozumem, wierząc jednocześnie, że poprzez dyscyplinę umysłu prawda musi się pojawić
i to zarówno w życiu prywatnym, jak i publicznym, a więc nie w oparciu o objawienie,
ale na drodze argumentów i kontrargumentów, połączonych z obywatelskimi
cnotami dobroczynności i nie nadużywania władzy.
Widać więc, jak Bóg został stopniowo „wyeliminowany” ze świata, a jego miejsce
zaczął coraz bardziej zajmować człowiek, wraz z jego zaufaniem do własnego rozumu.
Można zatem powiedzieć, że wiele przejawów współczesnej negacji Boga – nieobecność
rzeczywistości nadprzyrodzonej w codziennym życiu, mocno podkreślane znaczenie
wolnej woli, 423 tolerancji i różnorodności w życiu społecznym, czy też „porządek
bez autorytetu” – ma swoje źródło w filozofii przyrody Kartezjusza.
Warto podkreślić, że proces wyalienowania Boga dokonywał się oczywiście na tle
ówczesnej sytuacji kulturowej Europy Zachodniej. Wiek XVII był wiekiem wielkich
przemian, a jedną z nich było pojawienie się kartezjańskiej filozofii przyrody. To właśnie
głównie ludzie świeccy, a nie duchowni, stworzyli filozofię nowożytną i to bardziej
na użytek królestwa ziemskiego, doczesnego niż nadprzyrodzonego. Można więc
sądzić, że prawdy objawione znajdują się poza zasięgiem ludzkiego poznania rozumowego,
a więc religię należy zamknąć w sferze bezrozumnej wiary, a nie intelektualnego
poznania lub rozumowego dowodu. Było to świadome zanegowanie kultury
europejskiej, z którego zaczęły wyłaniać się różnego rodzaju koncepcje stawiające podmiot
na piedestale z pominięciem Boga Stwórcy: systemy sprzeciwiające się objawieniu,
jak i zdrowemu rozumowi, niszczące wszelki ład społeczny, burzące jego podwaliny,
a tym samym odmawiające człowiekowi prawa, godności i wolności. 424
Podsumowując można powiedzieć, że w pokartezjańskiej filozofii stopniowo osłabiały
się i tak już zanegowane prawdy wiary i wypływająca z nich etyka, a wzmacniała
się tendencja etyki naturalistycznej. 425 Kartezjusz wytworzył pogląd filozoficznoprzyrodniczy,
który zawierał nie tylko swoistego rodzaju normę postępowania, ale na
dodatek zamknął w swej koncepcji myśli, które dawały możliwość stawiania pytań.
Przyczynił się do wiary w rozum, niemniej owe credo uwikłało „niezwykłe szaleństwo”.
Jak twierdzi Maritain, rozum ludzki nie posiada innej zawartości niż ta, którą
otrzymał od rzeczy. Rozbrojony rozum traci zdolność ujmowania rzeczywistości i po
pewnym okresie zarozumiałości musi abdykować, wpadając wtedy w zło przeciwne
– w antyintelektualizm, woluntaryzm, pragmatyzm. 426
(Dokończenie z poprzedniej strony)
418 Zob. tamże, 179.
419 Zob. J. Piegsa, Człowiek istota moralna, dz. cyt., s. 65.
420 KDK 19.
421 Zob. J. Legowicz, Zarys historii filozofii. Elementy doksografii, dz. cyt., s. 330-331; 347; 362-364
422 Zob. P. Mazanka, Źródła sekularyzacji i sekularyzmu w kulturze europejskie, dz. cyt., s. 240.
423 Zob. J. Sochoń, Ateizm, dz. cyt., s. 179.
424 Zob. Pius XI, Divini Redemptoris, tłum. S. Okoniewski, Warszawa 2003, p. 13, s. 17.
425 Należy tu mieć na uwadze wszystkie możliwe systemy filozoficzne, które w swych poszukiwaniach
w sposób świadomy skupiły się na rozumie jako źródle etyki.
426 Zob. P. Mazanka, Źródła sekularyzacji i sekularyzmu w kulturze europejskie, dz. cyt., s. 243.
84