Filozofia przyrody, Kartezjusz i porządek życia społecznego

2. Filozofia przyrody
Boga z Jestem, który jestem 281 na Deus ex machina spowodowała tym samym, iż filozof
równocześnie odsunął Go od świata w tym sensie, że Bóg choć go podtrzymuje,
jednak nie interweniuje w jego losy. Świat wprawiony w ruch, jak mechanizm,
rządzi się własnymi prawami, tak zwanymi zasadami mechaniki, które z kolei
można opisać używając matematyki, a te są prawami wiecznymi istniejącymi niezależnie
od człowieka.
2. 3. Skutki kartezjańskiej filozofii przyrody
U podstaw kartezjańskiej filozofii przyrody leżą matematyczne odkrycia jej twórcy.
Kartezjusz wynalazł skuteczną metodę przekładania twierdzeń geometrycznych na
równania algebraiczne 282 , ta zaś metoda doprowadziła francuskiego filozofa do utworzenia
niezawodnej, jak na owe czasy, struktury metodologicznej wykorzystywanej
w poznawaniu otaczającego świata przyrody. Możliwość zastosowania geometrii analitycznej
do opisu Wszechświata była nową jakością w stosunku do fizyki arystotelesowsko-scholastycznej.
Wprawdzie w średniowieczu rozważania o przyrodzie podporządkowane
były teologii, jednak w niektórych szkołach, jak Oksford, Paryż, Kraków
czy Chartres, pojawiała się metoda rachunkowa – matematyczna. Były to dopiero
początki. Kartezjańska metoda nauki stwarzała zupełnie nowe możliwości.
2. 3. 1. Mechanika spekulatywna
Kartezjusz formułując własną koncepcję nauki zawarł w niej, poprzez wykorzystanie
metody dedukcyjno-analitycznej, program mechanistycznego ujęcia świata.
Jego motywacją stała się zasada, że tylko matematyka daje możliwość jasnego i wyraźnego
poznania. To milczące działanie prowadzi do mechaniki spekulatywnej bez
odwołania się do empirii.
Kartezjusz nie odczuwał potrzeby kontrolowania doświadczenia, jego myślę,
więc jestem stało się podstawą krytyczną wobec świata, który według niego był nierealny,
zaś świadomość tegoż faktu uzdalniała go do poznania prawdy. 283 Kryterium
to niewątpliwie wywodzi się z psychologii odkrycia matematycznego, a Kartezjusz
rozciągnął je na wszystkie dziedziny wiedzy, łącznie z fizyką i metafizyką. Możliwość
zastosowania analityczno-dedukcyjnej metody, bez pominięcia sceptycyzmu
metodologicznego, pozwala jej twórcy opisywać świat za pomocą równań algebraicznych.
Niejako pierwszym miejscem, gdzie francuski filozof wykorzystał ten system,
były zjawiska związane z ruchem, a ruch dotyczył ciał rozciągłych. 284 Nowy
281 Wj 3, 14.
282 Odkrycie przez Descartesa metody analitycznej było ogromnym krokiem naprzód. Od czasów
starożytnych znano niewiele przepisów na tworzenie krzywych geometrycznych. W zasadzie sprowadzały
się one do dwu klas: z przecięć stożka płaszczyzny generowano okręgi, elipsy, hiperbole i parabole;
znane były również tak zwane kinematyczne recepty konstruowania krzywych. Descartes
zauważył, że każdą krzywą można opisać algebraiczne i odwrotnie – każdemu równaniu algebraicznemu
odpowiada jakaś krzywa. Zob. M. Heller, Uchwycić przemijanie, dz. cyt., s. 147-148.
283 W tej sytuacji sprawą zasadniczą jest stwierdzenie, iż sceptycyzm metodologiczny czy też krytycyzm,
stał się podstawą poznawczą w celu uzyskania prawdy o świecie przyrody, zaś cogito ergo sum
uzasadnieniem istnienia nie tylko persony, ale i całego Wszechświata. Zob. Z. Drozdowicz, O Bogu, Rozumie,
Naturze i wielkim eklektyzmie, Szczecin 1986, s. 91; Por. także, E. Husserl, Medytacje kartezjańskie,
tłum, A. Wajs, Warszawa 1982, s. 9-10.
284 Zob. F. Alquié, Kartezjusz, dz. cyt., s. 121.
55