Filozofia przyrody, Kartezjusz i porządek życia społecznego

Zakończenie
Zakończenie
Propozycja nowego ujęcia i zrozumienia Wszechświata oraz nowego określenia
w nim miejsca człowieka, rozwiązana przez kartezjańską filozofię przyrody,
nadawała się do powszechniejszego przyjęcia. Podbijała ona umysły swą nowoczesnością,
lecz pełna jej akceptacja wymagała nie tylko porzucenia wytworzonych
przez tradycję nawyków i upodobań myślowych, ale również przezwyciężenia
przekonań powstających pod naciskiem bezpośrednich doznań zmysłowych i bezpośrednich
doświadczeń wewnętrznych. Kartezjusz trafnie stwierdzał, że nowa nauka
wymaga nowych umysłów, które wytworzą wręcz nowych ludzi.
Obraz Wszechświata wytworzony przez naukę francuskiego filozofa wchodził
w coraz ostrzejszy konflikt 404 z naturalnym doświadczeniem ludzi, a propozycje, jakie
przedstawił, dotyczące istoty człowieka, wiązały się z fizyką, co w konsekwencji
404 Ów konflikt rozwinął się po śmierci Descartes`a, albowiem filozof dzięki bogactwu tematów i różnorodności
wątków myślowych, stał się inspiratorem żywego w XVII i XVIII wieku ruchu umysłowego,
który czy to kontynuując jego poglądy, czy też je zwalczając w całości lub krytykując tylko w części, pozostawał
pod jego wpływem, bo przezeń został spowodowany. Ruch ten określa się mianem kartezjanizmu.
Wśród różnorodnych tendencji występujących w kartezjanizmie, ogólnie wyróżnić można dwa
nurty główne. Pierwszy z nich, krytyczno-zachowawczy, o orientacji fideistyczno-teologicznej, skupiał
się zasadniczo na teorii duszy i Boga. Jego rozwinięciem stała się idealistyczna doktryna tzw. okazjonalizmu,
która pogłębiając kartezjańską nie-komunikatywność duszy i ciała wyprowadzała stąd wniosek o boskich
przyczynach aktów świadomości. W myśl tej koncepcji materialne ciało nie może być przyczyną
sprawczą procesów duszy, wobec duszy może ono spełniać jedynie rolę czynnika okazjonalnego, który
nie potrafił jednak spowodować istotnego między nimi współdziałania. Do czołowych kartezjańczyków
– okazjonalistów należeli niemiecki filozof Jan Clauberg (1622-1665), a przede wszystkim Flamandczyk
Arnold Geulincx (1624-1669), uznawany za właściwego twórcę i teoretyka tej doktryny. Drugi nurt – postępowo-racjonalistyczny
– wychodził z kartezjańskiego racjonalizmu, kładąc szczególny nacisk na materialistyczną
interpretację fizyki. Poglądy przyrodniczo-fizykalne wykorzystywał zaś do zwalczania
scholastycznych nawarstwień w nauce oraz do objaśniania świata wyłącznie przez naturalne przyczyny.
Jeszcze w XVII wieku z tendencji tej zrodziły się dwie wielkie konstrukcje filozoficzne, które – chociaż
znacznie różniły się od dzieła Kartezjusza – niemniej w jego racjonalizmie znalazły podporę i punkt wyjścia.
Były to: (etyczno-materialistyczny system Barucha Spinozy (1632-1677) i pluralistyczno-monadologiczny
system Godfryda W. Leibniza (1646-1716). (Dokończenie na następnej stronie)
80