Filozofia przyrody, Kartezjusz i porządek życia społecznego

1. Średniowieczna filozofia przyrody
anielskie, które są bytującymi samoistnie Inteligencjami, obdarzonymi wrodzonym
poznaniem rzeczywistości intelektualnie poznawalnych. Niebo empirejskie jest zaś
ostatnią spośród wymienionych rzeczy wiekuistych. Boski akt stworzenia, poprzez
fakt formy, nadaje niebu trwałość, kształt oraz ruch, ponieważ działanie natury zapoczątkowuje
układ powstawania i ginięcia bytów w całym Wszechświecie. 86 Biskup
Ratyzbony dając nową wizję filozofii przyrody, podobnie jak Boecjusz, nauczał, iż należy
łączyć, jeśli to tylko możliwe, wiarę z rozumem, bo księga natury i księga Pisma
świętego pisana jest przez tego samego autora – Boga.
Kontynuatorem myśli Alberta był Tomasz z Akwinu i podobnie jak mistrz Albert
wychodził od obserwacji. Doktryna Tomasza zaskoczyła współczesnych mu teologów.
W odróżnieniu od Alberta Wielkiego czy Roberta Grosseteste Tomasz nie był
twórcą i krzewicielem nauki, ale raczej tym, który grecko-arabskiej filozofii przyrody
nadał nurt chrześcijański. Wiedza o naturze, według Akwinaty, zawarta była w Arystotelesowskiej
metafizyce, fizyce, astronomii, biologii, psychologii i kosmologii, a ta
nie sprzeciwiała się objawieniu. Zgodność zdania Doktora Anielskiego da się wykazać
czysto filozoficznie:
jeżeli nauczyciel wykłada coś uczniom, to jego wiedza musi zawierać tę treść,
którą uczniom swoim przekazuje. 87 A oto naturalne poznanie zasady pochodzi od Boga,
gdyż Bóg jest przyczyną natury (...). Ponadto wiedza o rzeczach naturalnych jest (...)
pożyteczna, gdyż (...) mówi o mądrości Bożej. 88
Co więcej, przyjęcie nauki grecko-arabskiej pozwoliło rozwikłać kwestię dyskutowaną
w tym czasie – wieczność świata. 89 Święty Tomasz w sposób subtelny połączył
teologiczne ujęcie Wszechświata z filozofią Arystotelesa, uznając czasowy początek
(Dokończenie z poprzedniej strony)
85 Zob. Albert Wielki, Summa de creaturis, s. 369-370, 373-374, [w:] E. Gilson, Historia filozofii
chrześcijańskiej, dz. cyt., s. 256.
86 Zob. Albert Wielki, Summa de creaturis, s. 469, [w:] E. Gilson, Historia filozofii chrześcijańskiej,
dz. cyt., s. 258.
87 Zob. Tomasz z Akwinu, Summa contra gentiles, I, 7.
88 Tamże, I, 9.
89 Teza o czasowym początku wszechświata jest – zdaniem Tomasza z Akwinu – związana z argumentacją
uzasadniającą początek wszechświata. Może bowiem opierać się, według Doktora Anielskiego,
albo na analizie istoty bytów tworzących wszechświat, albo na analizie sprawczego działania,
przyczyny powodującej powstanie, względnie zaistnienie bytów. Inaczej mówiąc pochodzących od
czegoś – przyczyny.
Pierwsza możliwość, analiza istoty bytów tworzących wszechświat nie prowadzi do rozstrzygającego
wniosku ani o czasowym początku tych bytów, ani też o ich trwaniu odwiecznym Z istoty
tych bytów nie wynika nic, co wskazywałoby na ich czasowy, względnie odwieczny sposób trwania.
Druga możliwość – analiza działania przyczyny zaistnienia świata nie prowadzi również do żadnych
uzasadnionych w tej kwestii wniosków. Akt stwórczy Boga jest przecież aktem wolnym. Bóg mógł stworzyć
świat trwający odwiecznie, mógł tez stworzyć go jako mający czasowy początek i zmierzający do
jakiegoś, czasowo określonego kresu. Rozstrzygnięcie, która z tych możliwości faktycznie zachodzi,
zakłada bezpośrednie poznanie istoty Bożej. Ponieważ jednak takiego poznania nie posiadamy, nie mamy
też podstaw do formułowania wniosku o czasowym, względnie odwiecznym trwaniu świata. To ogólne
stwierdzenie poddaje jednak Tomasz bardziej pogłębionej analizie. Jej punkt wyjścia jest odmienny niż
u świętego Augustyna, czy Boecjusza. Swoją uwagę Tomasz koncentruje się nie na znaczeniu terminu
„początek”, lecz na pytaniu czy stworzoność świata zakłada z konieczności czasowy jego początek? Czy
też można przyjąć, że wszechświat jest stworzony, ale trwa odwiecznie. Odpowiedź na to pytanie wymaga
przede wszystkim wyjaśnienia, czym jest samo stworzenie Mówiąc o nim należy przede wszystkim
odróżnić stworzenie w znaczeniu czynnym, creatio activa i stworzenie w znaczeniu biernym, creatio
passiva. (Dokończenie na następnej stronie)
27