You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Nga të dhënat e tabelës 3.1 duket qartë se pjesa<br />
më e madhe e studentëve në vend studiojnë në<br />
universitetet publike (78.5%). Vlen të veçojmë dy të<br />
dhëna të rëndësishme. E para, numri i studentëve<br />
në IAL-të jopublike ka pësuar një rritje shumë të<br />
shpejtë, veçanërisht në 3-4 vitet e fundit. Më e<br />
rëndësishmja është se ka pasur një zgjerim të<br />
rëndësishëm të studimeve me kohë të pjesshme në<br />
universitetet publike, ku sot studiojnë rreth 21.5%<br />
e gjithë numrit të studentëve në IAL-të publike.<br />
Këto dy zgjerime të papërputhura me standardet<br />
e cilësisë të publikuara nga APAAL-i, kanë sjellë<br />
masivizim, deri diku të shoqëruar me rënien e<br />
cilësisë së formimit.<br />
Zhvillimi shumë i shpejtë i sistemit nuk u shoqërua<br />
paralelisht me zgjerimin dhe ngritjen e mekanizmave<br />
të kontrollit dhe plotësimin e kuadrit normativ, duke<br />
ndikuar negativisht në cilësinë e sistemit. Në këto<br />
vite, programet e profilizuara dhe ato profesionale<br />
humbën peshën e tyre specifike në larminë e<br />
programeve të fushave, si: Infermieria, Ekonomia<br />
e Menaxhimi, Drejtësia, Shkencat Sociale etj. Po<br />
ashtu u ul niveli i kontrollit dhe rregullimit edhe mbi<br />
fushat e profesioneve të rregulluara, si: Mjekësia,<br />
Stomatologjia, Farmacia etj.<br />
Shqipëria investon në arsimin e lartë disa herë më<br />
pak edhe se fqinjët e saj. Ky investim është edhe<br />
më i pabashkëmatshëm, kur krahasimet bëhen me<br />
vendet më të zhvilluara të Evropës. Buxheti i shtetit<br />
sot jep rreth 38 milionë euro për të mbështetur mbi<br />
126 000 studentë në IAL-të publike. Kësaj shume<br />
mund t’i shtohen afërsisht edhe 20 milionë euro të<br />
tjera nga të ardhurat dytësore, të siguruara nga vetë<br />
IAL-të, gjë që e çon shifrën në rreth 460 euro për<br />
student në sektorin publik.<br />
Këtij investimi mund t’i shtohen edhe rreth 35-45<br />
milionë euro nga pagesat e studentëve në sistemin<br />
jopublik (rreth 34,500 studentë me një pagesë<br />
mesatare 1000-1250 euro).<br />
Buxheti për arsimin nuk ka qenë kurrë më i lartë se 3%<br />
e PBB-së, duke u lëkundur në intervalet 2.2-2.8%/<br />
PBB. Ndërkohë, objektivi i domosdoshëm, i sugjeruar<br />
nga UNESCO-ja, UNDP-ja, Objektivat e Mijëvjeçarit,<br />
OECD-ja, BE-ja etj., është të paktën niveli 5% i PBB-së<br />
(çka nënkupton dyfishin e asaj që Shqipëria akordon<br />
aktualisht). Vendet e zhvilluara perëndimore, në kuadrin<br />
e OECD-së, e financojnë arsimin e tyre universitar<br />
në nivelet 5-8% të PBB-së, nga i cili 1-3% e PBB-së<br />
shkon drejtpërsëdrejti për arsimin e lartë dhe kërkimin<br />
shkencor. Aktualisht, Shqipëria shpenzon për arsimin e<br />
lartë 0.4 – 0.6%% të PBB-së, si shumë e përbashkët e<br />
IAL-ve publike dhe atyre jopublike.<br />
Shqipëria shpenzon sot rreth 500-600 euro/<br />
student, ndërkohë që asaj i duhen të paktën 4-5<br />
herë më shumë për t’u barazuar me Rumaninë dhe<br />
Bullgarinë, ose 8-10 herë më shumë për t’u afruar<br />
me vende, si Portugalia e Spanja. Duke marrë<br />
parasysh kushtet dhe mundësitë tona aktuale,<br />
Shqipëria duhet të synojë të paktën shifrat 1500-<br />
2000 euro/student ose, e thënë ndryshe, një buxhet<br />
prej 250-350 milionë euro për 161 500 studentët<br />
e saj. Për buxhetin e shtetit, një shumë e tillë është<br />
sfida e madhe e viteve në vijim.<br />
3.3. Ndryshimet ligjore në arsimin e lartë<br />
Qysh prej vitit 1990, arsimi i lartë ka kaluar në disa<br />
faza domethënëse ndryshimi që kanë pasur ndikim<br />
si pozitiv, ashtu edhe negativ në zhvillimin e tij.<br />
Periudha: 1990-1994, karakterizohet nga<br />
vitet e hapjes së universiteteve, pas viteve të<br />
ndryshimit, ku shteti mbizotëronte dhe autonomia<br />
universitare nuk ishte në një stad domethënës.<br />
Statusin “universitet” e gëzonin fillimisht vetëm<br />
dy universitete, të cilat i pasoi edhe Universiteti<br />
Politeknik, pas ndarjes nga Universiteti i Tiranës.<br />
Po ashtu, në Tiranë ekzistonin tri akademi (e<br />
Arteve, e Sporteve dhe ajo Ushtarake). Në tri<br />
rajone (në Shkodër, në Elbasan dhe në Gjirokastër)<br />
funksiononin ende Institutet Pedagogjike që<br />
formonin mësues, ndërkohë që në Korçë<br />
funksiononte prej vitesh Instituti i Lartë Bujqësor.<br />
Gjatë kësaj periudhe, kërkimi shkencor realizohej<br />
pjesërisht në universitete apo në institutet e sistemit<br />
të Akademisë së Shkencave dhe në institute në<br />
varësi të instituteve qendrorë me vendndodhje në<br />
Tiranë dhe në rrethe të tjera.<br />
Në vitet 1992-’93, me Vendim të Ministrisë së<br />
<strong>Arsimit</strong>, Institucionet e <strong>Arsimit</strong> të Lartë jashtë<br />
Tiranës, përkatësisht të Elbasanit, të Shkodrës,<br />
të Gjirokastrës dhe të Korçës, u shndërruan në<br />
universitete. Më tej, në vitin 1994, u hap edhe<br />
Universiteti Teknologjik në Vlorë. Ndryshimi i<br />
statusit të këtyre institucioneve në universitete<br />
ishte një vendim politik, që nuk iu nënshtrua<br />
asnjë procesi të vërtetë vlerësimi, mbështetur mbi<br />
standarde akademike. Ky vendim ishte hapi i parë<br />
drejt fashitjes së identitetit dhe traditës së këtyre<br />
institucioneve dhe drejt zgjerimit që pasoi më tej në<br />
profilet e tyre programore.<br />
Që nga ky çast, këto IAL zgjeruan ofertën e tyre<br />
akademike me programe në fusha të ndryshme<br />
akademike, pa ndonjë dallim të dukshëm. Kjo<br />
shënon dhe fazën e parë drejt largimit nga<br />
profilizimi, i domosdoshëm në kushtet e një<br />
14
Change language