Raport_Final_Ministria_Arsimit

KREU 6
Financimi i arsimit të lartë
PJESA II –
NDRYSHIMET E
REKOMANDUARA
Në analizën e finincimit të arsimit të lartë është
shumë e rëndësishme të kemi parasysh disa
premisa të rëndësishme. Premisa e parë në
financimin e arsimit të lartë është që arsimi i lartë
është shumë pak i financuar dhe qeveria duhet
të shtojë financimin e arsimit të lartë si parakusht
i suksesit në këtë drejtim. Premisa e dytë për
ndryshimin e sistemit tonë universitar, gjithnjë
nën këndvështrimin e mundësive financiare që ka
aktualisht ky sistem, është pamundësia e shtetit/
buxhetit në periudhën afatmesme për të financuar
dhe për të mbështetur arsimin e lartë në nivelet
që kërkojnë standardet bashkëkohore të cilësisë.
Për rrjedhojë, përveç rritjes së vazhdueshme të
financimit shtetëror, duhen gjetur edhe rrugë e
mundësi alternative për krijimin e të ardhurave, por
duke zbatuar politika sociale.
Aktualisht, buxheti i shtetit ka në dispozicion rreth
38 milionë euro për të mbështetur mbi 126 000
studentë në universitetet shtetërore (kësaj shume
mund t’i shtohen afërsisht edhe 20 milionë euro të
tjera nga të ardhurat dytësore, të siguruara nga vetë
universitetet), pra, afërsisht 460 euro për student
në sektorin shtetëror. Sektori privat me rreth 34 500
studentë dhe tarifë shkollimi rreth 1000-1500 euro/
student, i shton sistemit rreth 20-25 milionë euro.
Ndërkohë që vendet me zhvillim modest të BEsë,
si Rumania dhe Bullgaria, kanë kuota financimi
rreth 2700-2900 euro/student, pa folur për vende,
si Britania e Madhe, Franca etj. që janë në kuotat
10000-11500 euro/student, Zvicra 15700 euro/
student, Suedia 15210 euro/student, SHBA-ja
22000 euro/student.
Në Shqipëri, prej vitit 1992, me pak përjashtime,
buxheti për arsimin në përgjithësi nuk ka qenë
më i lartë se 3% e PBB-së duke u luhatur në
intervalet 2.2-2.8% e PBB-së, ose 10-15% të
gjithë shpenzimeve të buxhetit. Duhet theksuar se
këto shifra i referohen arsimit në përgjithësi (në të
gjitha nivelet) dhe jo vetëm atij universitar. Vendet
e zhvilluara perëndimore në kuadrin e OECD-së e
financojnë arsimin e tyre në nivelet 5 - 8% të PBBsë,
nga i cili 1 - 3% e PBB-së shkon drejtpërdrejt
për arsimin e lartë dhe kërkimin shkencor.
Shqipëria, aktualisht, shpenzon 0.4 – 0.6% të PBBsë.
Kjo shifër duhet të rritet në vitet në vazhdim si
premisë e suksesit të vendit në arsimimin e lartë të
popullsisë. Komisioni sugjeron që kjo shifër duhet
të paktën të dyfishohet në periudhën afatmesme të
zbatimit të reformës.
Premisa e tretë që kërkon reformimin e sistemit
arsimor, ka të bëjë me rënien e cilësisë së
mësimdhënies dhe të punës kërkimore-shkencore
që, midis të tjerave, ka ardhur si rezultat i një
masivizimi të universiteteve, duke ulur në disa
raste cilësinë e diplomave. Aktualisht, Shqipëria
ka rreth 161 500 studentë, numër ky që (në qoftë
se nuk reformohet sistemi) ka prirje të rritet (në 5
vitet e ardhshme ky numër mund të shkojë deri
në 175-180 000 studentë), dhe 1350 programe
studimi që zhvillohen në 59 IAL të vendit (44
jopublike – megjithëse një pjesë e tyre janë
formale - dhe 15 publike). Kjo rritje shkon në kah të
kundërt me rritjen e investimit apo të standardit në
mësimdhënie dhe në kërkimin shkencor. Pothuajse
të gjitha standardet e një mësimdhënieje cilësore,
e kërkimit shkencor real e efecient, mjediset e
laboratorët, bibliotekat, tekstet mësimore e botimet
akademike etj., shfaqin mangësi, kryesisht si pasojë
e mungesës së financimeve të domosdoshme.
6.1. Problematika
6.1.1. Nga gjendja problematike aktuale financiare
e institucioneve të arsimit të lartë në vend nxirren tri
përfundime:
i. Niveli i ulët i financimit të arsimit të lartë në
Shqipëri në krahasim me të gjitha vendet e Evropës,
përfshi fqinjët tanë të afërt që kanë pasur një fazë të
ngjashme tranzicioni;
ii. Mundësitë e kufizuara të IAL-ve për të krijuar
të ardhura alternative për të mbështetur rritjen e
standardeve dhe të cilësisë së mësimdhënies dhe
të kërkimit shkencor.
iii. Mungesa e një mekanizmi financiar që krijon
nxitje të brendshme për rritjen e cilësisë, si dhe
rritjen e eficiencës së menaxhimit financiar.
6.1.2. Krahas detyrimit të shtetit, për të rritur
financimin e arsimit të lartë duke e çuar atë drejt
standardeve bashkëkohore, është e rëndësishme
gjetja e alternativave mbështetëse për financimin e
IAL-ve.
35