Yüklə - Azərbaycan Tarixi Portalı

- yəni Davud bəylə Qazıqumuk hakimi Surxayın ġamaxıda törətdiyi hadisələrolmuĢdu (177 böl. V, səh. LII).Rusiya imperatoru bu bəhanəni əsas tutaraq, Xəzər dənizinin qərb və cənubsahillərini ələ keçirməyə tələsirdi. Hacı Davud Türkiyəyə himayə haqqındamüraciət etdiyi üçün Pyotr həmin vilayətlərin Türkiyənin təsiri altına düĢəcəyindənehtiyat edirdi. Türkiyənin regionda nüfuzunun güclənməsi Rusiyanın Xəzərsahilivilayətləri ələ keçirməsi üçün baĢlıca maneə olardı.Ermənilər vardapet Minasın da iĢtirak etdiyi Pyotrun Xəzərsahili vilayətlərəyürüĢünü eĢidib daha fəal səfərbərlik keçirməyə baĢladılar. Həmin ərəfədəQanzasar katalikosu Yesai Pyotra müraciət edərək yazır ki, erməni məliklərininrəhbərlik etdiyi 12 min nəfərə yaxın hərbi birləĢməsi Gəncə yaxınlığında gürcüqüvvələri ilə birləĢərək rus çarının ġamaxıya gəliĢini gözləyirlər (177 böl.V, səh.LIV-LV).Əslində 12 min rəqəmi olduqca ĢiĢirdilmiĢ bir saydır, çünki o dövrdəQarabağda yaĢayan erməni məliklərinin tabeliyində, ümumiyyətlə, bu qədər erməniyox idi. Məlikliklərin əhalisi haqda ilk tutarlı statistik məlumat Qarabağ xanlığınınləğv edilməsi ilə bağlı 1823-cü ildə keçirilən kameral sayımda verilmiĢdir. Həminsayım üzrə bütün Qarabağ əyalətində 18563 ailə qeydə alınmıĢdı, onlardan beĢerməni məliyinin payına yalnız 1559 ailə və ya bütün ailələrin 8,4%-i düĢürdü (43,263).XVIII əsrin əvvəlləri üçün Azərbaycanın Qərbi Avropa ilə ticarətindəvasitəçilik edən erməni tacirlərini çıxmaq Ģərtilə ermənilərin Azərbaycandakompakt halında yaĢadığını dövrün heç bir mənbəsi təsdiq etmir. AzərbaycandayaĢayan bütün xristian əhali çox zaman erməni əhalisi kimi qələmə verilmiĢdir.Rusiya - Ġran müharibəsi nəticəsində 1723-cü il sentyabrın 12-dəbağlanmıĢ müqaviləyə əsasən Gilan, Mazandaran, Astrabad əyalətləri, Bakıvə Dərbənd Ģəhərləri Rusiyanın tabeliyinə keçmiĢdi. 1724-cü il noyabrın 10-daPyotr həmin ərazilərdə ermənilərin köçürülüb gətirilməsi üçün yer ayrılmasıhaqqında fərman vermiĢdi. Fərmanda Bakını tutduqdan sonra general-leytenantrütbəsi almıĢ MatyuĢkinə tapĢırılırdı ki:"...ruslar tərəfindən iĢğal olunan Ġran əyalətlərində - Gilan,Mazandaran, Bakı, Dərbənd və baĢqa əyalətlərdə ermənilərinyerləĢdirilməsinə çalıĢmaq lazımdır. Onlara mehribanlıq göstərmək,mühafizələrini yaxĢı təĢkil etmək, boĢalmıĢ evləri, münbit torpaqları onlaravermək lazımdır. ġübhələndiyiniz müsəlmanları dərhal bu yerlərdənçıxarmalı və orada xristianlar yerləĢdirilməlidir. ... Erməniləri hər vasitə ilədəvət etməyə çalıĢın, müsəlmanların isə mümkün qədər sayını azaldın. Lakinbunu elə edin ki, onlar heç nə baĢa düĢməsinlər.Pyotrun verdiyi bu fərmandan aydın olur ki, o yalnız Rusiyanın mənafeyinaminə ermənilərə belə diqqət göstərir və himayədarlıq edirdi. Xəzərsahiliəyalətlərdə, xüsusilə müsəlmanlar yaĢayan regionlarda ermənilərin113