Yüklə - Azərbaycan Tarixi Portalı

Sovet hakimiyyəti qurulana qədər azərbaycanlıların təhsili mollaxanalarda,mədrəsələrdə və rus-tatar məktəblərində həyata keçirilmiĢdir. Zəngəzurda hər üçdördkənddən birində mollaxanalar olmuĢdur. Mollaxanalarda 6-8 uĢaq 4-6 il,adətən bir molladan təhsil almıĢlar.Zəngəzurda təhsil, məktəb həyatı, pedaqoji fəaliyyəti əslən ZəngəzurunGorus rayonunun ġurnuxu kəndindən olan tanınmıĢ müəllim Əli Adıgözəlovun1986-cı ildə müdafiə etdiyi namizədlik dissertasiyasında ətraflı göstərilmiĢ vəkifayət qədər dərin təhlil edilmiĢdir. Gördüyü xeyirxah iĢ üçün Əli müəllimətəĢəkkürümüzü bildirərək, onun tədqiqat iĢindən bəzi məqamları hörmətlioxucularımıza çatdırmaq yerinə düĢərdi:Zəngəzurun Sisyan rayonunun ġəki kəndində və Qafan rayonunun Kurudkəndində 9-10 il təhsil verən ibtidai mədrəsə olmuĢdur. 1900-1917-ci illərdə ġəkiməktəbində Qazı Məmməd Əfəndinin mədrəsəsində təhsil almıĢ Ģagirdlər Nuxadatəsdiq olunduqdan sonra sünni kəndlərində mollalıq etmək hüququ almıĢlar.Kurud kəndindəki mollaxanada dərs deyən Axund Əbdürrəhman Hacıoğlu Tehranda ali mədrəsə bitirmiĢdi.Sisyan rayonunun Urud kəndindəki 9 illik mədrəsə tipli mollaxana dahamütərəqqi olub, dini ayinləri öyrətməkdən baĢqa, dünyəvi elmlərdən də məlumatverirdi. Həmin mollaxanada dərs deyən Mirzə Sadıq Axundzadə Təbrizdəki Alimədrəsəni bitirmiĢdi (51a, 18-19). Urud, ġəki və Kürdük mədrəsələri yerlixeyriyyəçilər tərəfindən maliyyələĢdirildiyindən burada oxuyan Ģagirdlər təhsilhaqqı verməkdən azad idilər.Qafan rayonunun Baharlı kəndində molla Ġsmayıl Ġmamalı oğlu, Gığıkəndində molla Fərzəli Piriyev, ġəhərcik kəndində molla Tağı, Sisyan rayonununġıxlar kəndində molla Ələsgər və molla Səmənd, Dəstəgird kəndində mollaNuĢirəvan, Vağədi kəndində molla Ġbrahim Xəlil ibtidai təhsil verən mollaxanalaraçmıĢ və ayda bir manat təhsil haqqı almaqla Ģagirdlərə oxumaq, yazmaqöyrətmiĢlər.Bütün Yelizavetpol quberniyasında olduğu kimi, Zəngəzurda da, dünyəviməktəblərin açılması 1875-ci ildən sonraya təsadüf edir. Yelizavetpolqubernatorunun qərarı ilə 1876-cı ildə quberniyanın üç əyalətində (Dağ Kəsəmən,Cəbrayıl və Gorus kəndlərində) rus-tatar məktəbi açıldı. 1882-ci ildə isə quberniyaərazisində daha beĢ dünyəvi məktəb açıldı ki, bunlardan üçü Zəngəzur qəzasınınkəndlərində (Qubadlı, Arsevanik və Qarakilsə) təĢkil edildi. Ümumiyyətlə,Yelizavetpol quberniyasında 1901-ci ilədək 28 ibtidai rus-tatar məktəbifəaliyyət göstərirdi ki, bunun da 12-si Zəngəzurda idi (51a, 28).Qeyd etmək yerinə düĢərdi ki, Zəngəzurda təĢkil edilmiĢ bu məktəblərdətəhsil almıĢ Ģagirdlərin arasından çox görkəmli ədəbiyyat, elm və dövlət xadimləriçıxmıĢdır. Xalq Ģairi Əli Vəliyev Urud mədrəsəsi haqqında yazırdı: "Nəcəfdə alitəhsil alıb, mollalıq hüququna malik olan Fətullah, Gorusda iki dərəcəli rusməktəbini qurtarmıĢ Sadıq, məĢhur Ģair Ləlini bağlamıĢ Ģair Mirzə Hüseyn Urudda172