Yüklə - Azərbaycan Tarixi Portalı

Bu illərdə ermənilərin siyasi və mənəvi həyatları kilsə ilə bağlı olmuĢdur.Kilsələr müxtəlif din xadimləri vasitəsilə saraylara yol tapmıĢ, müxtəlif bəxĢiĢlərlə,qulluq göstərmək, donoslar yığmaq, Ģayiələr yaymaq və s. xidmətlərini təklifetməklə hakimlərin etimadını qazanmağa çalıĢmıĢ və ədalət naminə deməklazımdır ki, çox zaman da istədiyinə nail olmuĢdur.Elxanilərin hakimiyyəti dövründən baĢlayaraq, qriqorian kilsələri xəzinəyəmüəyyən məbləğdə vəsait ödəməklə və xaqana (hakimə) bəxĢiĢlər verməkləətrafdakı torpaqları, yaxud bütöv kəndləri almıĢ, yaxud kilsənin ixtiyarınakeçirmiĢlər. Belə torpaqlar vəqf torpaqları adlanırdı. Onların kilsəyə verilməsi iləbağlı (satılması, yaxud bağıĢlanması) yüzlərlə Ģah fərmanları, alqı-satqı sənədləri(qəbalə) vardır. Bu sənədlərin bir çoxu Ġrəvanda Matenadaran arxivlərində bu gündə saxlanılmaqdadır. Matenadarandakı bu tipli sənədlər bütöv bir dövrü - XII-XVIII əsrləri əhatə edir.Elxanilər, Qaraqoyunlular, Ağqoyunlular,Səfəvilər dövründə türk-müsəlman Ģahları özfərmanları ilə yüzlərlə azərbaycanlı kəndini qriqoriankilsəsinin tabeliyinə vermiĢlər. O kəndlər də qısamüddət ərzində erməniləĢdirilmiĢdir.Bir çox vaxtlarda isə varlı ermənilərtorpaqları, kəndləri pulla alaraq kilsəyə bağıĢlamıĢlar.Ġran əsilli erməni alimi A.D.PapazyanMatenadarandakı sənədlərin bir çoxunu (alqı-satqıvəkalətnamələri, qəbalələr, fərmanlar, Ģəhadətnamələrvə s.) toplamıĢ və nəĢr etdirmiĢdir. Təbii ki, bütünerməni alimləri kimi, A.Papazyan da öz əsərlərindəbir çox hallarda elmi həqiqətin, tarixi ədalətinmövqeyindən deyil, erməni-daĢnak siyasəti, ĢovinistTatev və Vağadi monastrtorpaqlarının vergidən azadedilməsi barədə QaraqoyunluCahan Ģahın 1449-cu il tarixliFərmanı.millətçi mövqedən çıxıĢ etmiĢdir. Ancaq necədeyərlər, "həqiqət gün iĢığı kimidir, nə qədərbasdırsalar, yenə də üstdə qalır".Matenadaran sənədlərindəki bir həqiqətbudur ki, burada bütün satılan torpaqları erməniləralırlar; ya kilsə üçün, ya erməni icması üçün, ya da erməni məlikləri üçün alırlar.Matenadaran sənədlərindəki bir həqiqət də budur ki, Ģah fərmanları ilətorpaqlar ya ermənilərə bağıĢlanır, ya da kilsəyə uzun müddətə icarəyə verilir.Matenadaran sənədlərindəki ən böyük həqiqət isə bu torpaqlarınazərbaycanlılara məxsus olmasıdır. Bu yerlərin Azərbaycan mənĢəli olmasıdır.Papazyanın aĢkara çıxardığı Matenadaran sənədləri içərisindəki 27qəbalənin 7-si (3-cü, 7-ci, 14-cü, 18-ci, 19-cu, 24-cü və 26-cı sənədlər) Zəngəzurla,Zəngəzur torpaqları ilə bağlıdır.94