Yüklə - Azərbaycan Tarixi Portalı

Syünik salnaməçisi Stefanos Orbelian "Sisakan vilayətinin tarixi" (XIIIəsr) əsərində yazırdı ki, onun zamanında Syünikdə və Arsaqda Syünik və Arsaqdilində danıĢırdılar (211, 187).Erməni tarixçisi N.Adons Syüniki Erməni vilayəti adlandırsa da, belə birhaĢiyə çıxmağa məcbur olmuĢdur: "Syünik özünün mülki və kilsə həyatındamərkəzi Ermənistandan müstəqil və öz xüsusi mövqeyi ilə seçilən vilayət idi ki,bunun da başlıca səbəbi Syünikin etnik özəlliyi ilə bağlıdır" (109, 421).Sünikin özəlliyi barədə belə fikirlərə tarixi mənbələrdə çox rast gəlməkolur. Onların hamısını sadalayıb oxucularımızın vaxtını almaq istəmədiyimizdən,belə bir ümumi nəticəyə gəlirik ki, Sünik adı yerlə deyil, etnik mənĢə ilə, tayfa adıilə bağlıdır və bir daha əvvəl qeyd etdiyimiz o fikrə qayıdırıq ki, eradan əvvəl IIIminillikdə Çinin Ģimalında saklara qohum olan Syünni tayfaları yaĢamıĢ və IIminilliyin sonlarında bu tayfalar (iskit və qəmərlərlə birlikdə) Xəzərin cənubundankeçərək Cənubi Qafqaza gəlmiĢ, oradan Qara dənizin Ģimal sahillərinə çəkilmiĢ,e.ə VII əsrdə isə yenidən Qafqaza, o cümlədən Kür-Araz aralığına qayıtmıĢlar (55,77).Sünik də, Sisakan da eyni mənĢəli adlardır, Sak və Sunni tayfalarının -prototürklərin adı ilə bağlı yerlərdir, babalarımızın babalarının torpaqlarıdır.Müxtəlif dövrlərdə siyasi cəhətdən gah Ərməniyyəyə, gah Albaniyaya, gahda Atropatenaya müəyyən tabeliyi olan Syünik vilayəti çox zaman müstəqil (təbiiki, Ġran, Parfiya yaxud Roma imperiyasının icazə verdiyi dərəcədə) çarlıq kimifəaliyyət göstərmiĢdir. Etnik, iqtisadi və kulturoloji baxımdan isə daha çoxAlbaniya və Atropatena ilə bağlı olmuĢdur (146, 106).Sünik iqtisadi, siyasi və hərbi baxımdan güclü vilayət olmuĢdur. 20 minəyaxın süvari qoĢunu olan Sünik knyazlığı uzun illər fars (AĢakidlər dövründə) vəParfiya (ValarĢakın çarlığı zamanı) imperiyalarının həmin dövrdə "Sisanqapıları" adlandırılan ġimali Qafqaz qapılarını qorumuĢdur.Bunu da qeyd etmək lazımdır ki, əgər VI əsrə qədər Syünikin Ərməniyyə iləhər hansı siyasi və dini əlaqəsi var idisə, belə bu vaxt baĢ verən Ġran - Bizansmüharibəsi zamanı Ərməniyyə Bizansı, Sünik isə Ġranı müdafiə etdiyindən buəlaqə tamamilə kəsildi."571-ci ildə Sünikin hökmdarı üsyan etdi, ermənilərdən ayrıldı, Sünikarxivinin Dvindən ayrılıb Paytarakana verilməsi, onların Atropatenaya qatılmasıvə adlarının ermənilərlə bir çəkilməsi üçün İran şahı Xosrova müraciət etdi. Onunmüraciəti qəbul olundu və şahın əmri yerinə yetirildi" (25, 28).Bütün VIII əsr ərzində Sünik Albaniyanın müstəqil vilayəti olaraq fəaliyyətgöstərir və Kilsə ierarxiyasına görə Mitropolit rütbəsində Alban katolikosluğu tabeolur. Bu dövrdə yüksək nüfuz sahibi olan Albaniyanın knyazı CavanĢir "Syünikvilayəti knyazının Aruncan nəslindən özünə qız seçib onunla evləndi" (88, IIkitab XIX fəsil).Bu izdivac Sünik-Alban ittifaqını daha da möhkəmləndirdi.42