Yüklə - Azərbaycan Tarixi Portalı

qılıncdan keçirmirdi, əksinə, o öz əqidəsi və öz torpaqları, öz məmləkəti uğrundamübarizə aparırdı. Babək öz xalqının ərəblərə qarĢı ümumi etirazının simvolu idi.Xürrəmdinlər hərəkatının fəal iĢtirakçısı olan Zəngəzur əhalisi üçünBabəkin süqutu çox acınacaqlı oldu. Məhz Babəkin süqutundan sonraZəngəzurun (eləcə də bütünlükdə Sünikin və Arsağın) milli-etnik tərkibi və dinizorla dəyiĢdirilməyə baĢladı. Bu proses iki istiqamətdə aparılırdı. Zəngəzurda (vəArsaqda) yaĢayan aborigen əhalinin (prototürklərin) hər bir hissəsinin baĢqayerlərə (xüsusilə, xilafətə daha da yaxın ərazilərə) köçürülməsi bununla da, inqilabiruhlu insanların gələcək üsyanlarının qarĢısının alınması ərəblərin Babəkdənsonrakı siyasətinin bir istiqaməti idisə, ikinci istiqamət oda və günəĢə sitayiĢ edəninsanların, eləcə də onlara qoĢulmuĢ təkallahlılığı -xristianlığın diofizit məhzəbini(alban kilsəsi) qəbul edən din ayrı qardaĢların köhnə əlaqələrini qırmaq və onlarıyadlaĢdırmaq siyasəti idi.Bu siyasətin həyata keçirilməsi üçün ərəblər xilafətə loyal, bəzi hallarda isəisti münasibət göstərən ermənilərdən və onların ibadət etdikləri qriqorian kilsəsininxidmətlərindən olduqca səmərəli istifadə etdilər. Minlərlə erməni ailəsiƏrməniyyədən (indiki ġərqi Anadolu və Kilikiya ərazilərindən) Sünikə, yəniGöyçə gölü ətrafına və Zəngəzura köçürüldü (143, 110).Bu proses Arsaqdan da yan keçmədi. Qədim alban kilsələrinin əksəriyyətiqriqorianlaĢdırıldı, bununla yanaĢı, yeni qriqorian kilsələri də tikilməyəbaĢladı. Alban yazısı məhv edildi və qadağan olundu. Kilsədə, dövlətidarəçiliyində və məiĢətdə albanca danıĢanlar təqib edildi.Təkallahlılığı qəbul etməyənlər qılıncdan keçirildi. Uzun illər ərəblərə vəislama qarĢı vuruĢmuĢ minlərlə xürrəmdin və onların övladları düĢmənin dinini -islamı qəbul etməkdənsə, xristianlığı qəbul etməyə üstünlük verirdilər. Çünkixristianlıq Zəngəzur albanları arasında IV əsrdən baĢlayaraq yayılmıĢdı və ərəblər"əhli əl-kitab" olanlara toxunmurdular. Zəngəzurun qeyri-müsəlman əhalisininbir hissəsi isə ərəb zülmündən və getdikcə fəallaĢmaqda olan erməni qriqoriankilsələrinin təqibindən baĢ götürərək Bizansa qaçdılar, xristianlığı qəbuledərək orada yaĢamağa baĢladılar.BoĢalan münbit torpaqlarda və yaĢayıĢ üçün əlveriĢli ərazilərdə isəermənilərin məskunlaĢdırılması davam edirdi. MəskunlaĢmanın təxminimexanizmi belə idi: Alban kilsəsi yaxınlığında, ərəb xilafətinin razılığı və dəstəyiilə erməni qriqorian kilsəsi tikilir, bu kilsəyə çoxlu imtiyazlar və üstünlüklərverilirdi (38, X fəsil).Ətrafdakı kəndlər qriqorian kilsəsinə bağıĢlanır, onların vergisi azaldılır,yaxud bu kəndlər müəyyən müddətə vergidən tamamilə azad olunurdular.Bu üstünlüklər fonunda isə erməni din xadimləri kənd-kənd gəzərək xristianalbanları diofizit məzhəbdən imtina edərək qriqorianlığı qəbul etməyə sövqedirdilər.86