DÜġMƏNLƏRĠNDƏN GÜCLÜ ġƏXSĠYYƏT - Kitabxana

gəliĢindən xeyli əvvəl Qara dəniz və Aralıq dənizi xalqları ilə sıx əlaqəsaxlayırdılar.Alban dilində yunan söz və ifadələrinin olmasına Marr «Albaniyaəhalisinin bilavasitə Qərblə, Qara dəniz sahilləri ilə və sonra dəniz vasitəsiləBizansla canlı əlaqələrinin təzahürü kimi» baxır (N.Y.Marr, SeçilmiĢ əsərləri, 5-cicild, səh. 75-76).Beləliklə də, Nizaminin dəqiq elmlər sahəsində məlumatlı olmasını, hərĢeydən əvvəl böyük Ģairin mənsub olduğu Azərbaycan xalqının qədim yunancəmiyyəti ilə, Bizansla mədəni əlaqələrilə izah etmək lazımdır. Tədqiqatın bu yolilə aparılması Nizaminin yaradıcılığında bütün milli cəhətlərin açılıb göstərilməsinəkömək edərdi.Nizaminin Rus dövləti haqqındakı məlumatları ilə əlaqədar da ġaginyanınmövqeyi yanlıĢdır. Ġndiyədək alimlər Azərbaycan-Rusiya iqtisadi və mədənimünasibətlərini təsadüfi təzahürlərlə əlaqələndirərək (misal üçün, 9-cu və 10-cuəsrlərdə slavyanların Azərbaycana yürüĢləri) dinc yolla yaradılmıĢ bütünmünasibətləri sərf-nəzər edirdilər. ġaginyan bu yolla getməmiĢ, lakin ondan yaxĢısınıda tapa bilməmiĢdir. «Yeddi gözəl»də slavyan Ģahzadəsi haqqındakı materialıġaginyan ərəb coğrafiyaĢünasları və səyyahlarının dedikləri ilə əlaqələndirir.Mən Ģəxsən Marrın mülahizəsinə üstünlük verirəm: «ġair Nizami özününpoetik əsəri üçün ölkədə ruslar haqqında olan rəvayətdən istifadə etmiĢdir.(SeçilmiĢ əsərləri, beĢinci cild, səh. 100).Üstəlik, Albaniya yazıçısının erməni dilində yazdığı əsərdə «salo»sözünün olmasını Marr əmtəə mübadiləsi və hərbi yürüĢdən əlavə həm dəAlbaniyada (Azərbaycanda) rus koloniyasının olması ilə izah edir. (Yenə orada. 5-ci cild, səh. 111).Bizim sovet cəmiyyətini maraqlandıra biləcək baĢlıca cəhət də budur.Slavyan Ģahzadəsi haqqında rəvayətin mənĢəyini məhz burada axtarmaq lazımdır.3. Nizami və onu əhatə edən mühit, vətəni Azərbaycan orta əsrlərdə sözsüzki, müsəlman dünyasından təcrid olunmuĢ halda mövcud deyildi. Üstəlik, islamdini, ərəb və Ġran mədəniyyəti Azərbaycan cəmiyyətinə əhəmiyyətli təsirgöstərirdi.4. Lakin Nizamini öyrənərkən bu, baĢlıca amil sayılmamalıdır. Nizamininmütərəqqi ideyalarının və humanizminin kökləri Ģairin dövrünə qədər böyükictimai təbəddülat keçirən Azərbaycanda idi. Axı, XI-XII əsrlərdə Ģəhərsənətkarları ilə feodalların mübarizəsinin kəskin xarakter aldığı Azərbaycan Yaxınġərqin ən «narahat» ölkələrindən biri idi.5.Nizaminin əsərlərində «orta əsrlər sənətkarlarının dərin romantizmlə aĢılanmıĢarzularını» axtarıb tapanlar da tamamilə haqlıdırlar. Bütün bunlar, təkrar edirəm ki,sırf millidir, Azərbaycana məxsusdur.ġaginyanın isə qəribə ədası vardır: O, Nizami yaradıcılığında yaxĢı nəvarsa hamısını xarici təsirlərin nəticəsi kimi izah edir. Misal üçün, «Sirlər125