POST SCRIPTUM - 3 -2020

Moje malutkie miasto
Zuzanna Polina Gincburg urodziła się 9 marca 1917
roku w Kijowie. Prawdopodobnie już pod koniec roku jej
rodzice – Cecylia (z domu Sandberg) i Szymon – podjęli
decyzję o przeprowadzce do Równego Wołyńskiego,
gdzie mieszkali Chaja i Abram Sandbergowie. I to właśnie
oni, dziadkowie, wychowywali dziewczynkę, gdy jej
ojciec wyjechał do Berlina, a matka na nowo układała
sobie życie (kilka lat przed wybuchem II wojny wyszła
za mąż za czeskiego piwowara Waltera Rotha, z którym
wyemigrowała do Hiszpanii).
Państwo Sandbergowie mieszkali przy głównej ulicy
miasta – 3 Maja 132, w okazałym, jednym z niewielu
tutaj murowanych domów. Jego parter zajmował skład
apteczny – sklep, w którym można było kupić dosłownie
wszystko: od lekarstw po bilety do kina. Sanka – bo
tak mówiono na Zuzannę w domu – miała specjalne
zadanie wyznaczone przez babcię. Oto, jak wspominał
Kazimierz Brandys: „przed każdymi świętami Bożego
Narodzenia ozdabiała wystawę sklepu swojej babki
jako anioł. Klęczała w białej sukience, ze skrzydłami,
srebrną przepaską na czole, a może złotą, i w białych
pantofelkach”.
To nie był dom ortodoksyjnych Żydów. Chaja była kobietą
– dziś powiedzielibyśmy – nowoczesną, filantropką
i działaczką organizacji kobiet żydowskich. Nic dziwnego,
że zadbała o wykształcenie wnuczki, która uczęszczała
do francuskiego przedszkola Madame Sauvage, pobierała
lekcje muzyki i rysunku, prenumerowała lwowskie
oraz warszawskie pisma literackie. Wreszcie – została
uczennicą najlepszego rówieńskiego gimnazjum –
polskiego Państwowego Gimnazjum im. Tadeusza
Kościuszki. Dla dziewczyny wychowanej w domu,
w którym mówiono wyłącznie w języku rosyjskim,
musiało to być prawdziwe wyzwanie. Zuzanna sama
uczyła się języka polskiego. Co więcej – będąc uczennicą
klasy Vb zadebiutowała jako poetka. W gimnazjalnej
gazetce „Echa Szkolne” Zuzanna Gincburżanka
opublikowała wiersz zatytułowany Uczta wakacyjna:
Na talerzu szarym ziemi, malowanym w zieleń trawy,
Mam sałatkę, przyrządzoną z kwiatów wonnych i
jaskrawych
I z naczynia w kształcie słońca, które formy swej nie
zmieni,
Leje lato na nie ciepły i złocisty miód promieni.
W innej misie z szkła czarnego, niby nocnych chwil kryształy
Leży banan półksiężyca żółty, gruby i dojrzały;
Lipiec suto obsypuje wnet firmament półksiężyca
Cukrem gwiazdek, których pełna jest wszechświata cukiernica.
Z przeźroczego dzbanu piję niebo z pianką chmur – oczyma;
Lokaj – lato na swej tacy złotą dynię słońca trzyma.
Wgryzam się zębami uczuć w kraśne jabłka dni czerwonych
I do kosza serca chowam skórki wspomnień już zjedzonych.
Izolda Kiec o Ginczance
Te oficjalnie ogłaszane w szkolnym piśmie wiersze
dotyczyły rzeczywistości szkoły, lekcji, lektur. Zdradzały
niezwykły talent i ujawniały wyjątkową poetycką
wyobraźnię. Ale to była tylko namiastka możliwości
twórczych nastolatki. Ich skalę poznamy znacznie
później – gdy w latach 90. ubiegłego wieku wydane
zostaną z rękopisów najwcześniejsze utwory młodziutkiej
równianki. Utwory, w których ujawnione zostaną
nieprzystające wówczas nastoletniej dziewczynie:
refleksja nad funkcjonowaniem własnego ciała, biologizm
i żywioły natury. Więcej – zapowiedź prawdziwej
rewolucji nastoletnich dziewcząt, Bunt piętnastolatek:
My chcemy konstytucji, my chcemy swego prawa,
że wolno nam bez wstydu otwarcie w świat wyznawać
prawdziwość krwistych burz,
że wolno wcielać w słowa odruchy chceń
najszczerszych,
że wolno nam już wiedzieć, że mamy ciepłe piersi
prócz eterycznych dusz, –
my chcemy konstytucji i praw dla siebie pełnych,
że wolno nam zrozumieć: mężczyzna, to nie eunuch
i wielbić mięśni hart,
że wolno nam już pojąć, jak miłość ludzi wiąże,
że wolno nam nie chować pod stos różowych wstążek
biologicznych – prawd! –
W 1934 roku Zuzanna wzięła udział w Konkursie Młodych
Poetów Wiadomości Literackich. Ponoć za namową
samego Tuwima, jemu to bowiem mama Sanki (albo
i ona sama) wysłała wcześniej do oceny kilka wierszy.
Debiutująca poetka otrzymała wyróżnienie za wiersz
Gramatyka, który ujawniał jej zainteresowania językiem,
traktowanym zmysłowo, cieleśnie niemal, i zapowiadał
świadomą swojego rzemiosła twórczynię.
Nic dziwnego zatem, że zaraz po maturze Zuzanna – już
jako Ginczanka – przeniosła się do Warszawy…
W samym
śródmiejskim
sercu stolicy
Jako ulubienica Tuwima młoda Kresowianka bywała
na pięterku w kawiarni Mała Ziemiańska przy ulicy
Mazowieckiej w towarzystwie skamandrytów.
Publikowała głównie w Skamandrze, a już w 1936 roku
wydała tomik O centaurach, który, choć wcale nie
wzbudził wielkiego zainteresowania krytyki, budował
legendę bywalczyni warszawskich salonów. Z recenzji,
jakie ukazały się w prasie po publikacji zbioru wierszy
Ginczanki, wynika, że doceniano rzemiosło autorki,
że dostrzeżono już wówczas odmienność, osobność
POST SCRIPTUM
5