POST SCRIPTUM - 3 -2020

Izolda Kiec o Ginczance
Okładka tomiku “O centaurach” Warszawa 1936) “Echa Szkolne” – debiut Zuzanny Gincburżanki, 1931 Poezje zebrane; Wyd. Marginesy, Warszawa 2019.
i dziwaka pozwalała Ginczance na choćby krótki moment
zapomnieć o łowach, wierzyć, że dzięki literaturze, dzięki
artystycznej kreacji – można ocaleć? „Przypomniało
mi się – pisał już po wojnie Witold Gombrowicz do
Stanisława Piętaka – jak kiedyś na Mazowieckiej wracając
do domu z Zodiaku tłumaczyłem Ginie, że na tę zbliżającą
się wojnę trzeba koniecznie zaopatrzyć się w truciznę. A
ona się śmiała”…
Nie zostawiłam tutaj
żadnego dziedzica
W czerwcu 1939 roku Zuzanna wyjechała na wakacje
do babci. Nie sądziła, że do Warszawy już nie wróci.
Na początku 1940 roku przeniosła się do Lwowa, gdzie
mogła być bliżej owego literackiego świata, za którym
musiała bardzo tęsknić. W pismach wydawanych przez
Związek Pisarzy Polskich i Ukraińskich publikowała własne
wiersze oraz tłumaczenia (utworów m.in. Lesi Ukrainki,
Pawła Tyczyny, Włodzimierza Majakowskiego).
Ale podjęła też istotne decyzje dotyczące życia
prywatnego. Wyszła za mąż za Michała Weinziehera –
prawnika z wykształcenia, krytyka sztuki z zamiłowania.
Choć dziwne to było małżeństwo, prawdopodobnie
zawarte z rozsądku, a może lepiej powiedzieć – z chęci
ratowania babci. Michał bowiem był znaną wśród
sowieckich dygnitarzy osobistością, a Zuzanna chciała
zapewne pomóc babci, przesiedlonej przez nową
władzę z pięknego rodzinnego domu do niewygodnej
przybudówki. Udało się, bo zaraz po ślubie wnuczki
Chaja wróciła do mieszkania nad sklepem.
Lecz to nie Michał Wienzieher był w owym czasie miłością
Zuzanny. Janusz Woźniakowski – grafik, absolwent
krakowskiej ASP i działacz komunistycznego podziemia –
towarzyszył poetce w owych najtrudniejszych, najbardziej
dramatycznych chwilach. We Lwowie, gdy po wkroczeniu
do miasta wojsk hitlerowskich i po utworzeniu getta
Ginczanka (teraz jako Ormianka o imieniu Marysia)
ukrywała się w mieszkaniu w kamienicy przy ulicy
Jabłonowskich 8a, oraz w Krakowie, gdzie zginęli oboje.
Ucieczka ze Lwowa do Krakowa wymuszona została
pogarszającą się sytuacją Zuzanny. Była dozorczyni
kamienicy, w której mieszkała poetka, Zofia Chominowa,
antysemitka i konfidentka, kilkakrotnie donosiła
na gestapo, że w jej domu ukrywa się Żydówka.
Uciekali stamtąd wszyscy znajomi Zuzanny – ona
wciąż wracała do pokoju pilnie obserwowanego
przez Chominową. To wtedy napisała swój ostatni
wiersz, nawiązujący do Testamentu mojego Juliusza
Słowackiego, a rozpoczynający się frazą z Horacego:
Non omnis moriar – moje dumne włości,
Łąki moich obrusów, twierdze szaf niezłomnych,
Prześcieradła rozległe, drogocenna pościel
I suknie, jasne suknie pozostaną po mnie.
Nie zostawiłam tutaj żadnego dziedzica,
Niech więc rzeczy żydowskie twoja dłoń wyszpera,
Chominowo, lwowianko, dzielna żono szpicla,
Donosicielko chyża, matko folksdojczera.
Tobie, twoim niech służą, bo po cóż by obcym.
Bliscy moi – nie lutnia to, nie puste imię.
Pamiętam o was, wyście, kiedy szli szupowcy,
Też pamiętali o mnie. Przypomnieli i mnie.
Niech przyjaciele moi siądą przy pucharze
I zapiją mój pogrzeb i własne bogactwo:
Kilimy i makaty, półmiski, lichtarze –
Niechaj piją noc całą, a o świcie brzasku
Niech zaczną szukać cennych kamieni i złota
W kanapach, materacach, kołdrach i dywanach.
O, jak będzie się palić w ręku im robota,
Kłęby włosia końskiego i morskiego siana,
Chmury rozprutych poduszek i obłoki pierzyn
Do rąk im przylgną, w skrzydła zmienią ręce obie;
To krew moja pakuły z puchem zlepi świeżym
I uskrzydlonych nagle w aniołów przemieni.
POST SCRIPTUM
7