Forum A+P 08
POLIS University publishes the “Forum A+P” journal, the only scientific and cultural magazine in the Albanian –speaking countries for the fields of architecture and territory planning. This magazine is recognized by the Ministry of Education and Science, the Academic Degrees Evaluation Committee and has an ISSN international registration code in France. The magazine is published in Albanian and English language and contains a package of scientific, informative articles and analysis.
POLIS University publishes the “Forum A+P” journal, the only scientific and cultural magazine in the Albanian –speaking countries for the fields of architecture and territory planning. This magazine is recognized by the Ministry of Education and Science, the Academic Degrees Evaluation Committee and has an ISSN international registration code in France. The magazine is published in Albanian and English language and contains a package of scientific, informative articles and analysis.
- No tags were found...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Debate në Arkitekturë<br />
ABSTRAKT<br />
Që prej mijëra vjetësh, shkatërrimi ka<br />
qenë së bashku me konservimin elementi<br />
themelor i krijimit të qyteteve, një nga<br />
mjetet që i ka siguruar jetëgjatësinë,<br />
duke hapur rrugën dhe duke bërë të<br />
mundur rikrijimin e tij urban. Pothuaj<br />
përherë shkatërrimi ka qenë parathënia<br />
e një ndërtimi të ri, fillimi i një procesi<br />
nëpërmjet të cilit është prodhuar me<br />
shtresëzime edhe vetë thelbi i qytetit.<br />
I parë në këtë këndvështrim dhe bazuar<br />
në një analizë estetiko-arkitekturore ky<br />
shkrim synon të argumentojë se Piramida,<br />
(ish muzeu Enver Hoxha) nuk arriti të bëhet<br />
pjesë e thesarit të arkitekturës. Si një<br />
vepër thellësisht ideologjike e porositur për<br />
të kurorëzuar fuqinë, pushtetin dhe kultin<br />
e individit ajo nuk mundi të bëjë një “vend”<br />
dhe qyteti t’i bëjë një “vend” asaj.<br />
Nga ana tjetër si një tipologji tepër e rrallë<br />
ajo e ka të pamundur të mbijetojë duke u<br />
ripërdorur me sukses si arkitekturë me<br />
një tjetër destinacion. Ripërdorimet e saj<br />
të pasuksesshme, edhe pse e realizuar<br />
më së miri konstruktivisht në beton të<br />
derdhur në vend, vërtetojnë edhe një herë<br />
karakterin e saj éphémère dhe fatin e saj<br />
të pashmangshëm: shkatërrimin, për t’i<br />
hapur rrugë ndërtimit të një arkitekture<br />
bashkëkohore dhe tepër të nevojshme për<br />
vendin (Kompleksit të Ri Parlamantar),<br />
që do të ishte dhe një rast i mirë për një<br />
rilindje arkitekturore për qytetin, duke<br />
na sjellë në mend fjalët e teoricienit të<br />
arkitekturës të viteve ‘700 Francesco<br />
Milizia, “se për të zbukuruar një qytet<br />
lipsen të shkatërrohen shumë pjesë të tij”.<br />
100<br />
tepër të aftë për të shprehur e për të<br />
përmbushur detyrën e projektimit. Në fund<br />
të fundit fuqia e arkitektit, mund të thonte<br />
një arkitekt i njohur, qëndron tek bindja ndaj<br />
invenstitorit, pra edhe pse nuk kemi në dorë<br />
detyrën e projektimit, investitori duhet<br />
të ketë qenë i kënaqur që të gjitha ato që<br />
thamë më sipër janë mishëruar më së miri<br />
në këtë objekt.<br />
Piramida sot është një ndërtim<br />
tërësisht i panevojshëm që e ka kryer<br />
ciklin e tij të jetës. Heqja e saj do t’i jepte<br />
një rifrymëmarrje qytetit dhe do të hapte<br />
mundësi të reja imagjinuese.<br />
Edhe pse e realizuar më së miri<br />
konstruktivisht në beton të derdhur në<br />
vend, kjo vepër ka qënë e ndërgjegjshme<br />
se i përkiste arkitekturës éphémère-e, e<br />
cila nuk përcaktohet nga materiali me<br />
të cilën ndërtohet, se sa nga vetë idea e<br />
përkohshmërisë që ngërthen përmbajtja e<br />
saj, dhe me sa duket shpëtimi i saj është i<br />
pamundur. Ajo është “viktimë” e programit<br />
dhe destinacionit të saj. Përdorimi i këtij<br />
objekti gjatë këtyre njëzet viteve të fundit<br />
për të tjera funksione, provoi se ripërdorimi<br />
i arkitekturës së saj nuk sjell asnjë risi, nuk<br />
jep asnjë mundësi dhe nxori edhe më në<br />
pah pamundësinë e saj për t’u bërë pjesë e<br />
qytetit dhe për të krijuar një vend. Sforcoja<br />
për ta përshtatur e ripërdorur atë, nuk do të<br />
bënte gjë tjetër veçse do të konsumonte më<br />
kot energji dhe vlera monetare. Tipologjia<br />
e saj tepër specifike nuk krijon mundësi të<br />
mjafta arkitekturore për një rishpirtëzim të<br />
kësaj ngrehine, por do të prodhonte vetëm<br />
një sfinks të ri, një kitsch dhe njëkohësisht<br />
veçse do të zgjaste agoninë e saj.<br />
Por, le të bëjmë dhe një përpjekje për<br />
ta shpëtuar. Ka vetëm një alternativë për<br />
mendimin tim, “ballsamosja” e saj, rikthimi<br />
i kësaj vepre në gjendjen fillestare, ashtu siç<br />
ka qenë projektuar, si në interier, ashtu dhe<br />
në eksterier. Vetëm kështu mund të fitojë<br />
kuptimin dhe dinjitetin e saj si arkitekturë,<br />
duke ju treguar atyre që do të vijnë më<br />
pas pa asnjëlloj dykuptimësie qëllimin<br />
për të cilin ajo u ndërtua. Pra për të gjithë<br />
tradicionalistët që e shikojnë traditën jo si<br />
një pikpamje që njerëzit e sotëm zhvillojnë<br />
për të kaluarën, por si një produkt të së<br />
shkuarës të thithur në mënyrë pasive, pra<br />
për të qënë koherent ruajtja e këtij objekti<br />
ka vetëm një rrugë metafizike: kthimin e tij<br />
në identitet si një relike turistike e kohës së<br />
socializmit shqiptar.<br />
W. Benjamin thotë se “në çdo epokë<br />
duhet të jemi në gjendje të ndajmë traditën nga<br />
konformizmi, i cili bën çështë e mundur për ta<br />
shtypur atë”, duke komentuar se armiku<br />
i vërtetë i traditës është pikërisht ky i<br />
fundit me pretendimin për besnikëri ndaj<br />
tipollogjive të saj. Pra a mund të qëndrojë<br />
ky objekt si i tillë në këmbë? Luks shumë<br />
i madh për vendin që ka zënë. A mund të<br />
fillojë edhe një herë jetën e tij së bashku me<br />
qytetin dhe njerëzit e tij? Them se është e<br />
pamundur. Gjërat do të ngatërroheshin më<br />
keq. Askush nuk mund të thotë se kjo nuk<br />
do ta rriste edhe më tepër kompleksitetin e<br />
marrëdhënieve shoqërore dhe do ti bënte<br />
mirë qytetit. Si zor që shoqëria jonë të<br />
arrinte të treste një situatë të tillë dhe për<br />
më tepër në emër të kujt do ta bënte ajo<br />
këtë sakrificë?<br />
Atëherë ç’ta bëjmë? Nicolai Ouroussoff<br />
, kritiku tepër i hidhur i arkitekturës i New<br />
York Times-it ka një përgjigje të fortë e të<br />
thjeshtë: “t’i shkatërrojmë” ka shkruar qartë<br />
e thatë në të përditshmen newyorkeze
Change language