Forum A+P 08

70
RELACION
Është e nevojshme një parathënie për shpjegimin e projektit
të transformimit të Qëndrës Nderkombatare te Kultures të
Tiranës në një Teatër Kombëtar dhe Qëndër Artesh Figurative,
në fazën e tanishme historike që po jeton kryeqyteti i
Shqipërisë. Tirana sot është një qytet me një milion banorë,
e destinuar të rritet akoma, e të marrë gjithmonë e më shumë
rolin e një qytet-shteti: në fakt sot Shqipëria identiikohet
me kryeqytetin e saj, një kryeqytet që po punon seriozisht
për tu bërë në të ardhmen një qytet modern europian. Por
problemi për tu përshtatur objektivave të reja, është i lidhur
me një tjetër problem të karakterit të pergjithshëm që i
përket politikës së qyteteve dhe menyrës se si ato përdorin
arkitekturën në vëndet që po përballen me skenarin e një
zhvillimi të ri. Në të vërtetë këto aspekte sëbashku janë
opotunitete dhe rreziqe: në fakt zhvillimi që parashikohet
për qytetin në vitet e ardhshëm bën të mundshëm ndërhyrje
me rëndësi të medha. Si rrjedhim paraqitet rreziku i humbjes
së karakterit tipik urban të qytetit siç ka ndodhur në shumë
vende me evolucion të madh ekonomik. Për të eliminuar
këto rreziqe duhet punuar duke u bazuar në historinë dhe
në traditat: është kultura Shqiptare që duhet të zërë një
rol qendror në rritjen e Tiranës dhe të gjithë Shqipërisë.
Shqipëria, siç ndodh shpesh ose siç u ka ndodhur vëndeve
të tjera mbas ndryshimeve të mëdha politike, rrezikon që
dëshira për tu shkëputur nga e kaluara ti trasformohet në
humbjen e identitetit. Një rast si ky i konkursit për ndërtesën
e Piramidës është një okazion që s’duhet humbur sepse,
kjo ndërtesë, kohet e fundit ka perfaqësuar momente të
rëndësishme të ngjarjeve shqiptare dhe duhet të vazhdoj
ta bëj atë edhe në të ardhmen. Për arkitektët, një teme me
rëndësi të madhe është se si të ndërhyjnë në një godinë
ekzistuese, që të detyron të konfrontohesh me një vepër që
e kanë realizuar të tjerët. Nderhyrja ne nje godine egzistuese
eshte gjithmone nje teme interesante per arkitektet e cila
imponon perballjen me nje veper te realizuar nga te tjere.
Ndonjëherë, siç mund të ndodhë në këtë rast, të vjen pyetja
nese ja vlen edhe nga ana ekonomike, ta shëmbësh dhe ta
rindërtosh një ndërtesë që ndoshta nuk të bën të mundur
ndërrimin e përdorimit për të cilin ishte ndërtuar ose nuk ka
cilësi të veçanta estetike. Në rastin e Piramidës, është e
nevojshme të theksojmë që një qytet dallohet nga disa për
ndërtesave të saj dhe jo vëtem për bukurinë e veçantë të tyre
ose për vlerën arkitektonike, por për një bashkësi arsyesh,
shpeshherë të panjohura. Ndërtesa e Piramidës duhet
parë me shumë vëmendje me simbolin e saj kuptimplotë:
një shqiponjë e madhe – shqiponja e lamurit shqipëtar –
e mbështetur mbi truallin e Tiranës. Edhe në brëndësi të
ndërtesës, shume elemente të rikujtojnë simbolet shqiptare:
midis tyre ylli me pesë cepa që mbulon hapësiren e madhe
qëndrore, edhe ky një simbol historik, edhe pse tani nuk
është me i pranishëm në lamurin kombëtar. Piramida
sigurisht është një nga ndërtesat për të cilën qyteti i Tiranës
njihet, por nga proili thjeshtë arkitektonik, duhet të pranojmë
që organizimi i brendëshëm i saj e bën shumë të vështirë
trasformimin. Në fakt kemi të bëjmë me një strukturë shumë
të përcaktuar nga ana morfologjike, shumë të kushtëzuar
për vlerat e saj simbolike të cilat i përmendëm më sipër.
Tema e propozuar nga konkursi është një sidë e madhe që
pranuam: pa harruar që një arkitekturë publike për tu quajtur
vërtetë moderne duhet tu pergjigjet jo vetëm kërkesave të
perfaqësimit por dhe të funksionimit të mirëdiferencuar. Në
këtë rast, kërkesa ishte ajo e transformimit të ndërtesës
ekzistuese në një Teatër Kombëtar dhe në një Qëndër të
Arteve Figurative dhe na u desh të konfrontoheshim me të
tërë problematikën dhe aspektet që lidhen me funksionimin
sa më të mirë të një ndërtese që do të kryej funksione të
larta. Idea qëndrore e projektit ishte të punonim mbi temën e
“formës brenda formës” ose e “ndërtesës brenda ndërtesës”
duke bërë të mundur zgjedhjen e një igure gjeometrike e
morfologjike të caktuar – një sferë – në brendësi të një tjetre
me karakteristika të ngjashme me të piramidës. Praktikisht
u vendos të realizonim një “sferë teatrale” në brendësi
të piramidës: një sferë që shihet vagëllimthi nga jashtë
– dhe nga brenda dallohet qartësisht forma e saj e pastër
gjeometrike – sikur do të prezantojë Shqipërinë moderne që
lind nga historia e traditat e saj. Keshtu funksioni i ri – ai
teatral – vendoset brënda simbolit duke u kthyer edhe ai vete
në një simbol. Vlera e lartë simbolike e kësaj projektideje
është vërtetuar nga referenca të shquara ku jemi bazuar për
projektin : arkitektura vizionare e Claude Nicolas Ledoux dhe
e Etienne Louis Boullèe, përkatesisht për varrezat e Chaux
dhe për çenotain që i dedikohet Isaac Newton, që trajtojnë
temën e përjetësisë dhe të harmonisë midis universit dhe
gjërave. Edhe Pantheoni i Romës, që ruan në etimologjinë e
tij referencen ndaj tempullit te dedikuar