Forum A+P 08

Debate në Arkitekturë
Shkatërrimi si simbol për një
të ardhme më të mirë
Artan Raça
ABSTRACT
“Adhurimi i së shkuarës të çon drejt një pesimizmi të pajustifikuar për të tashmen dhe të pengon të
kuptosh që e ardhmja është ndryshe nga ajo që mendoje…” Paul Valéry
Since thousands years, the destruction
as the conservation has been the
fundamental element of the creation
of the cities, one of the means that has
ensured its long life, paving the way to and
enabling its urban recreation. Destruction
has been almost always the preface of a
new construction, the commencement of a
process by which is produced in layers the
very core of the city.
In this context and based on an aestheticsarchitectural
analysis, this article aims
to argue that the Pyramid (former “Enver
Hoxha” museum) failed to become a part
of the treasure of architecture. As an
entirely ideological work, commissioned
to crown the power and the cult of the
individual, it was unable to make a “place”
and the city to give a “place” to it.
On the other hand, having a very rare
typology, it is impossible for it to survive
by being reused for another destination.
Its unsuccessful reuses so far, although
perfectly constructively realized in
monolith concrete, have proven once again
its éphémère character and its inevitable
fate: the destruction, to give the way
to the construction of a contemporary
and more necessary architecture for the
country (New Parliamentary Complex),
which would be also a good opportunity for
an architectural revival of the city, calling
to our mind the words of the architectural
theoretician of the 18th century,
Francesco Milizia, saying that “to beautify
a city is necessary to destroy many parts
of it. “
98
Arkitekti amerikan Louis Kahn (1901-74)
në përkufizimin e tij për qytetin, si një poet
i vërtetë na dhuron këtë fluturim: “Një
Qytet është vendi në të cilin një fëmijë që ecën
mund të shikojë diçka që i tregon çfarë ai do të
dëshironte të bënte për gjithë jetën”. Atëherë
le të ndjekim këtë fluturim si një mundësi
për të zhbiriluar atë që vjen më poshtë.
Mbi të gjitha duhet vënë re se si ky
përfytyrim mbi qytetin jepet duke “ecur “,
pra në lëvizje dhe jo duke “banuar “ në të.
Nga ana tjetër, “fëmija” (një qënie e parritur
ende që përmban në vetvete në mënyrë
të heshtur një pafundësi mundësish)
duhet të shquaj në Qytet atë që ai “do të
dëshironte të bënte” përgjithmonë, ose e
thënë ndryshe të shquaj atë, që ai është
në “mundësi”. Pra, me fjalë të tjera, ky
qëndrim “johistorik” nga një arkitekt që
për historinë kishte shumë respekt dhe e
njihte mirë atë, tregon se qyteti nuk është
parë vetëm si vendi ku banohet, mbretëria
e të patundshmes, parcela ku mund të
stivosen e të ruhen ato që “tashmë janë
bërë”, por më tepër si një skenar në
ndryshim i gjërave që “do të bëhen”, dhe
se Historia e tij, që njëkohësisht është edhe
historia e arkitekturës përfton një shpejtësi
që e projekton atë në kohët dhe në vendet
e së ardhmes.
Ne jemi mësuar ta shikojmë qytetin
si produkt të grumbullimit të njerëzve, të
funksioneve dhe mbi të gjitha, të objekteve
të ndërtuara. Në fakt që prej mijëra
vjetësh shkatërrimi ka qenë së bashku me
konservimin elementi themelor i krijimit
të qyteteve, një nga mjetet që i ka siguruar
jetëgjatësinë, duke hapur rrugën dhe
duke bërë të mundur rikrijimin urban.
Pothuajse përherë shkatërrimi ka qenë
parathënia e një ndërtimi të ri, fillimi i një
procesi, nëpërmjet të cilit është prodhuar
me shtresëzime edhe vetë thelbi i qytetit.
“Për të zbukuruar një qytet, ka nevojë gjithmonë
të shkatërrohen shumë pjesë të tij” shkruante
artisti dhe arkitekti Francesco Milizia
rreth fundit të viteve ‘700, duke treguar
në Traktatin e tij se si shkatërrimi ka qenë
gjithmonë një nga rrugët, më anë të së
cilës janë shprehur qytetërimet e mëdha
urbane. Pjesë e këtij shkatërrimi ka qenë
përherë ajo që binte ndesh me estetikën,