Irakurketa-idazketaren lorpen- prozesua paradigma ... - Euskara

2 .3 . HIZKUNTZA IDATZIAREN BARNE-EGITURA
Bigarren kapituluko bigarren atalean zeh azturik utzi da arazo
hau : hizkuntza idatziak mintzatuarekin nolako loturak dituen, alegia .
Eta han ikusi ahal izan dugunez, haurrak eragiketa ezberdin ugari
-eta kualitatiboki ezberdinak, gainera- egin beharko ditu hizkuntza
idaztiaren azpiegituraz jabetzera iritzi bitartean . Eta horrek horrela
izan behar du hizkuntza mintzatuaren eta hizkuntza idatziaren arteko
loturak, hizkuntzatik hizkuntzara, kualitatiboki ezberdinak direlako :
Euskara: fonemen eta grafemen artean lotura zuzena dago, salbuespen
bakar batzuekin : fonema bakar batzuentzat grafema bikoitzak:
TS, TX, TZ eta Hegoaldean galdutako fonema batentzat H
grafema .
Gaztelania : fonemen eta grafemen artean lotura zuzena dago,
nahiz eta salbuespen ugari egon, eta batzuetan hitzaren jatorria
-latinetik edo gerkeratik- ezagutu behar H eta Vren erabilerarak
menperatu ahal izateko, adibidez .
Alemanera: fonemen eta grafemen artean lotura zuzena badago
ere, hitzaren jatorrizko idazkera errespetatu egiten da -Orthographie,
e.a- Hizkuntza kultoan horrelako asko dago . Horretaz gain grafema
batzuen hotsa aldatu egiten da hainbat eta hainbat konbinaketan :
EU > OI bilakatzen da ahozkatzerakoan, EI > AI, e .a .
Frantsesa : fonemen eta grafemen artean lotura zuzena badago
ere, hainbat konbinaketetan aldaketak eman ohi dira, hainbat grafemak
ez du fonemetan ordainik, eta horret az gain hainbat marka morfologiko
idatzi egiten da baina ez ahozkatu irakurtzerakoan, eta alderantziz
ahozkatzerakoan sumatzen ez diren marka morfologikoak
-aditzaren bukaera-markak gehienetan- idatziz jarri egin behar
dira . Honek hizkuntzaren ezagupen metalinguistiko dexentea
eskatzen du .
J
1 3 0