Persoonlijke professionaliteit - Kortlopend Onderwijsonderzoek

min of meer stabiele opvattingen over iets of iemand, die de neiging (intentie) om
bepaald gedrag te vertonen veroorzaken. Je zou dus ook kunnen spreken van een
‘pre-dispositie’. Een gewoonte is gedrag dat onbewust plaatsvindt en niet-reflectief
van aard is. Disposities zijn daarentegen altijd intentioneel (‘habits of mind’), al zijn
ze soms moeilijk te onderscheiden van gewoontes (‘mindless habits’). De term ‘eigenschap’
wordt, net als ‘dispositie’, gebruikt voor een bepaalde tendens in gedragingen.
Het verschil is dat disposities alleen de tendens van gedragingen, zoals belonen
en aanmoedigen van leerlingen, beschrijven en niet doelen op bepaalde karaktereigenschappen
van de docent, zoals eerlijkheid en openhartigheid. Bij een karaktereigenschap
is vooral de intensiteit van het gedrag van belang, terwijl het bij een
dispositie gaat om de frequentie van het gedrag (Katz & Raths, 1985).
Diez (2007) noemt 3 aandachtspunten bij het gebruik van de term ‘disposities’. Ten
eerste: disposities zijn geen vaststaande eigenschappen, maar kunnen worden aangeleerd,
veranderen en groeien. Ten tweede: disposities moeten worden gezien als
inherent deel van de ontwikkeling van een docent (holistische perspectief). Ten
derde: er dient niet alleen aandacht uit te gaan naar het ontwikkelen van disposities
bij individuele docenten, maar ook naar de ontwikkeling van disposities in de professionele
leergemeenschap als geheel.
Sockett (1993) benadrukt dat onderwijzen in essentie een morele aangelegenheid is
en dat het ontwikkelen van disposities een kwestie van morele vorming is. Volgens
hem bestaan er drie elementaire groepen van disposities voor een docent: 1) disposities
van karakter: zelfkennis en integriteit in het kader van wijsheid, moed, zelfbeheersing
en rechtvaardigheid, 2) disposities van rede/verstand: wijsheid, consistentie
(in toepassing van regels), eerlijkheid en onpartijdigheid (vanuit principe van rechtvaardigheid)
en ruimdenkendheid bij in acht nemen van regels, 3) disposities van
zorg: ontvankelijkheid, interpersoonlijkheid en reactiviteit in het kader van het creeren
van vertrouwen. Raths (2001) stelt een andere categorisering van disposities
voor, gebaseerd op drie kenmerken van een professional: 1) disposities van kennis:
nieuwsgierig naar nieuwe vakkennis, gebruiken van vakjargon en vragen naar onderbouwing
van en alternatieven voor oplossingen, 2) disposities van collegialiteit:
aansluiten bij beroepsverenigingen en studiegroepen, hulp zoeken bij de beroepsgroep
en vragen stellen over ethische kwesties, 3) disposities van ondersteuning:
gevoelig zijn voor rechtvaardigheid, eerlijkheid en gelijkheid, interpreteren van
gedrag op basis van contextfactoren, ervaringen ombuigen tot kansen voor onderwijs,
rekening houden met de belevingswereld van leerlingen en belang hechten aan
de mening van leerlingen. Stooksberry et al. (2009) organiseren disposities ook in
16