Bloemlezingen Staring, Lucebert, Schierbeek - De open ruimte

Biografie van een wereld
R.A. Cornets de Groot
Bron: Maatstaf, 17e jrg., nr. 1 (mei 1969), p. 48-52.
[p. 48]
De taal van het portret dat Schierbeek van zich zelf tekent in vrijwel al zijn proza, is
grillig, persoonlijk. Maar niets eigenaardigs heeft de geportretteerde. Hij is niet geneigd
zich van zijn medemensen te onderscheiden. Al het individuele, toevallige - dat is
allemaal niet van dit portret af te lezen.
Niet op het eigen ik, maar op anderen richt Schierbeek zijn aandacht: op de collectiviteit,
en alleen dat wat onvervreemdbaar zijn eigen ik is, zijn 'onverbiddelijke' structuur, zou
Verwey zeggen, openbaart zich als ik in zijn werk.
Daarom is er ook geen 'verhaal' - Schierbeek vertelt immers geen 'avontuur'. Hij vertelt
van zich zelf alleen dat, wat hij met anderen gemeen heeft, of hebben kan. Van een
moeder vertelt hij, van een ou-vrouw en een vader; van de polder, de vrienden, de
school. Van de zedepreek en examen doen en de oorlog en de teleurstelling daarna en
van de reactie van de jeugd op een nieuwe wereld, die allengs weer de oude dreigde te
worden. Zoekend in zijn herinneringsmateriaal, behept met de speurzin van de
archeoloog en de nieuwsgierigheid van de geschiedschrijver, verknocht daarbij aan zijn
grootouderlijk tehuis, bouwt hij aan zijn fantastische wereld, die uit een onoverzichtelijk
aantal voorstellingen bestaat, maar waarachter zich de enig ware verborgen houden
moet.
Zijn geheugen moet groot zijn, de verzameling aantekeningen omvangrijk; maar die
opslagplaatsen leveren hem alles wat hij nodig heeft bij de uiteenzetting van zijn mythe -
een mythe van zijn persoonlijkheid, en waarin de moederverering zo ver gaat, dat ze van
een Mariaverering nauwelijks te onderscheiden
[p. 49]
valt: waarin iedere gemoedsbeweging onmiddellijk in beelden uitkristalliseert - in beelden
die niet zelden ook worden vereerd, gelijk dat in De andere namen bij voorbeeld gebeurt
met de Ofri (een rivier in Tanganyika). Zich iets voor kunnen stellen - maar liefst na het
te hebben gezien - betekent veel voor Schierbeek; vandaar zijn reizen, naar alle
mogelijke oorden - aanvankelijk misschien alleen uit toeristische nieuwsgierigheid
(Spanje, Italië), maar al spoedig ook door andere motieven geleid (Tellem, de Verenigde
Staten). Het ik staat niet voor niets in de wereld.
Wat er dan ook in feite gebeurt, is dat Schierbeeks leven (het 'biografische') zich inniger
verweven gaat met een beweging in de wereld die gezag op begrip, en niet op kracht
gebaseerd wil zien. Die nog altijd de verwezenlijking zoekt van zekere idealen, in de
oorlogsjaren als program geformuleerd. Altijd zijn bij Schierbeek ik en wereld de polen
waartussen zich zijn leven beweegt. Steeds opnieuw stelt hij de eis van ont-ikking, en
steeds opnieuw identificeert hij zich met de wereld - de aarde: een beeld, mijns inziens,
van de moeder; maar dat is een opvatting die ik graag geven wil voor wat ze is, al vind
ik het prachtig als de lezer haar wil houden voor wat ze hem schijnt.
Tussen ik en wereld beweegt zich bij voorbeeld Het boek ik, dat zo is opgezet, dat de
oneven hoofdstukken de 'wereld' en de even het 'ik' tot onderwerp hebben, terwijl in het
laatste en negende hoofdstuk het ik zich oplost in de wereld. Maar van een andere optiek
uit gezien, is die ont-ikking ook een verwijding van het ik om meer van de wereld tot zich
toe te laten. Het zal wel niemand ontgaan, dat in onze maatschappij ontwikkeling vooral
betekent: eenzijdigheid. Ontwikkeling heeft, voor ons, van 'nature' al iets van
'dichtgroeien', van het onmogelijk maken van mogelijkheden. Een man zal normaliter