Bloemlezingen Staring, Lucebert, Schierbeek - De open ruimte

aan. Soms ontstaan ze door verandering van letters (ruworige uit mijn duiveglans is
ontstaan uit ruwarige en dat suggereert weer ruwharige. Allerlei andere prinsipes zijn
hier werkzaam: dat van breuk en heling, dat van de letterlijke toepassing van figuurlijk
bedoelde uitdrukkingen).
Bij de taalschepping zijn rijm, alliterasie etc. of hun tegenstellingen vaak van primair
belang; betekenis komt op de tweede plaats, of speelt vrijwel helemaal geen rol tot
nader order.
[p. 41]
In bed in mijn hand komt de woordophoping voor: 'drijf en draf palm klem en ram'.
Later, vele regels verder zien we:
'Mr. W. Pijn. Pardon DE Pijn w de pijn. Drank. drof dorsten we ()'. Hier gaat het dus om
klinkerwisselingen: drijf, draf, drof, waarvan het laatste woord helemaal geen betekenis
heeft, maar, in verband met pijn ook droef suggereert. Drof krijgt zijn betekenis dus pas
in verband met andere woorden - ook al staan ze er ver vandaan (in een enkel geval
komt er een neologisme voor - bij voorbeeld paan en poempaan - dat moeilijk te duiden
is, en dat zijn geheimen pas prijsgeeft, wanneer men in een heel ander gedicht uit een
heel andere bundel op hetzelfde woord stuit).
Bij Lucebert zijn de woorden niet losgezongen van hun betekenissen, maar hij maakt de
betekenis los van het woord, zonder zich verplicht te voelen ze altijd direkt een àndere
betekenis te geven.
Serpentiniese verzen en nogmaals lettervariasie
Serpentiniese verzen zijn verzen die beginnen en eindigen met hetzelfde woord. In aldus
belde ik de wereldbekende dolores hawkins op komen er enkele voorbeelden van voor,
vaak door eenvoudige herhaling. In oogst: 'nacht. de zomer gaat dood in de nacht'.
Verder, bij uitbreiding van het begrip: 'er is ik en er is'. Hetzelfde prinsipe werkt door in
mijn duiveglans in het vers:
Denkt de rechtvaardige zingende de slechte zingende denkt hij
De opbouw van dit vers laat tevens een as van simmetrie zien, tussen het eerste woord
zingende en het tweede woord de. Het
[p. 42]
voorkomen van een serpentinies vers in een gedicht dat zich met slangen bezighoudt, is
allerminst betekenisloos. Vergelijk ook oogst, dat met zo'n vers begint, en dat het over
'worgen' heeft. Met verwijdering van een letter komt zo'n vers nog voor in:
Ik schiep een schedel
Ik schiep een schip
Schiep styxschip
Het beginsel van letterspel komt nog eens voor in dit gedicht in: je haren harpen.
Merk op dat ook schiep styxschip een as van simmetrie laat zien in styx. Ik kom op die
as straks nog even terug, maar wil nu eerst verder ingaan op het verschijnsel letterspel,
waarvan ik meteen een aantal voorbeelden geef:
1 een blinkende zeeëngte zingende
(de daden van de zwijgzame)
2 nee nee tis zoon lang lang land
(lied tegen het licht te bekijken)
3 heer horror