Bloemlezingen Staring, Lucebert, Schierbeek - De open ruimte

je zult Frau Sorge zijn en een groot Mirakel en het Oor hebben van al Adem's kinderen en
het Taber-o-mater-genakel zijn
dat twee bladzijden terugslaan vereist naar:
[p. 5]
want de dag is een dief en de nacht een leugen en dit o vader-genaak-ons... genaak
ons!!
Zulk uit elkaar plaatsen van gelijke klanken heeft - in tegenstelling met de
associatiereeksen - een bindende functie. Het valt op, dat deze uitelkaarplaatsing niet
gebeurt in een reeks verzen, maar in een stuk horizontaal geschreven proza. De
woordenstroom wordt opgevangen en geregeld, hetzij door versificatie, hetzij door de
herhaling van een opzichtige 'betekenisloze' klank. Voor proza dat geen verhaal kent, is
ruimte een wezenlijk probleem: wat is het kader voor zulk proza? Hoe zal een schrijver
een verzenreeks beëindigen? Hoe zal men een achtereengeschreven tekst, waarin het
significatieve element niet van doorslaggevend belang is, eindigen? De reeks aan het slot
van dit hoofdstuk formuleert niet alleen het probleem van een van God verlaten mens,
die niets anders zoekt dan zijn identifikatie met die God, maar ook dat van de schrijver,
wiens woorden een drang tot uitdijen vertonen, die afgerond moet worden: in die
afronding buiten ieder van tevoren opgezet schema om wordt de ruimte voor die
woorden pas geschapen.
III Dit fragment, het eerste uit De ander namen, wijkt stilistisch sterk af van beide
voorgaande. De eerste zin hier is de uiting van iemand die iets uiteenzet. Zijn toon is
welbewust, zijn taal, door de inschakeling van een hoop voegwoorden en voorzetsels,
gebonden, waardoor systematische doorbreking van het ritme (versificatie) onmogelijk
is. Een zekere bedachtzaamheid moet aanwezig zijn - niet die van de verhalenverteller,
eerder die van de essayist. Wanneer de taaluiting misverstand blijkt uit te lokken, volgt
een correctie: nee, in vetgedrukt letters, gevolgd door opnieuw een uiteenzetting: niet de
duistere zang van de dood, maar een gebied waar geen wereldwoord meer weet van
heeft. Ook deze horizontale uiteenzetting wordt met vetgedrukte woorden afgesloten,
zodat er toch een vertikale reeks in de tekst wordt ingewoven,
[p. 6]
zij het dat er hier (maar dat hoeft niet zo te blijven en dat blijft ook niet zo) van enig
verband tussen de elementen van die reeks geen sprake is. Maar ze bereiden de lezer
voor op de associatiereeks die aanstonds volgt en die inzet met:
de mens slaapt liggend en loopt rechtop
IV Eveneens een fragment uit De andere namen. Het begint met een Mariaverering,
die wel een lyrische invocatie zal zijn van de moeder van de schrijver. Ook hierin
overheerst het 'essayistische' - later komen we te weten wat een mandala is: maar
natuurlijk is het hele boek een 'mandala' - meer dan Het boek Ik.
V Een kort prozagedicht, ontleend aan De gestalte der stem. Bij het vorig fragment
een sterk vereenvoudigd taalgebruik. Die vereenvoudiging zal voor de eerstkomende
boeken niet merkbaar meer veranderen.
VI Aan dit fragment, eveneens uit De gestalte der stem is te zien dat het ontstaan is
in de tijd van De blinde zwemmers. Laatstgenoemd boek, in '55 door Boucher
uitgegeven, is, met enkele veranderingen en onder weglating van de titel, integraal in
deze bundel De gestalte der stem opgenomen.
Zoals ik al eerder opmerkte, is de eerste zin Van de blinde zwemmers zo lang als de
regellengte van de tikmachine toelaat. In De gestalte der stem is die zin gehalveerd: het
papier bezit niet het vereiste formaat. Hoe zit dat met het hier gekozen fragment?