Bloemlezingen Staring, Lucebert, Schierbeek - De open ruimte

De taal dwingt tot deze formule, omdat 'de ministerpresident is als een kanon' tot
ongewenste assosiaties leidt, en niemand doet denken aan de baar op het affuit, dat,
sinds lang niet gesmeerd, deze vrolijke treurmuziek veroorzaakt.
Bij veel van de door Lucebert gebruikte beeldspraak wordt de stemming of de emosie
opgeroepen door wat er niet staat - veeleer dan door wat er wel staat. De indruk die we
tussen de regels opdoen, is sterk bepalend voor de betekenis van het gedicht. In het
gedicht gebied staat dat met zoveel woorden beschreven. (Het daarin voorkomende
woord 'lichamen' is een
[p. 33]
beeld voor geschreven 'woorden': lichamelijke taal is taal in geschreven woorden).
In het komiese heeft de metonimia vaak een ironies karakter (komiese vernietiging); in
het tragiese iets van filosofiese berusting. De metafoor heeft in het komiese vaak een
nonsensikaal karakter (komiese instituering); in het tragiese iets (of veel) van
prometheïes verzet.
Herhalingen
De anafoor is de herhaling van beginwoord(en) in meerdere op elkaar volgende verzen:
waar ben ik.
Epifoor: het laatste woord van een vers is ook het slot van de volgende verzen:
De waarheid uitdragen
De geboorte van de waarheid onder een hoop nerveusiteit
De naakte waarheid
De kaalhoofdige waarheid
(de amsterdamse school)
Stereotipie
Het voortdurend herhalen van woorden of zinnen. Luceberts sonnet beeldt het stereotipe
van de Criteriumpoëzie uit. Elders werkt het als mantra (slot van ab avo) en valt het in
andere begrippen uiteen (lavendel > in de la in de ven;
(zee) anemonen > zee de monen).
[p. 34]
Anadiplose
Terugkeer van het laatste woord van een vers in het begin van het volgende. Zeer
geraffineerd is de verstrengeling van stereotipie en anadiplose in:
ik zing de aarde aarde
de aarde met haar carnivale uiterweide
Dit soort herhalingen heeft een duidelijke neiging tot ritmisering.
Vermijding van herhaling
In proza vaak vereist, komt ook in poëzie vaak voor. Het woord uiterweide in
bovenstaand voorbeeld ontstond uit onwil tegen het rijm aarde uiterwaarde. De wil is
hier sterker dan de gemakkelijke assosiasie, maar het gevolg is dat het woord
uiterwaarde in fragmenten uiteenvalt, waarvan er een spoorloos verdwijnt en vervangen
wordt door het woord weide dat in ons voorstellingsvermogen dicht bij uiterwaarde ligt.