Bloemlezingen Staring, Lucebert, Schierbeek - De open ruimte

Lucebert kon voor het eerst in onze taal, wat in de schilderkunst reeds lang verworven
was. Dáar toonde Picasso bij voorbeeld dat het mogelijk was van een mens, dier of ding
meerdere aspekten tegelijkertijd te laten zien. Hij maakte het onbewegelijke oog mobiel,
zag niet voorbij de te schilderen zaken naar de horizon maar naar het ding zelf, en tastte
het aan alle zijden af. In overeenstemming met de 'natuur' was de voorstelling natuurlijk
niet. Maar het was in overeenstemming met de natuur van het zien en met die van het
schilderen, en waar gaat het in de schilderkunst eigenlijk om? In overeenstemming met
de natuur van het dichten en met die van de taal (maar dus alweer in tegenspraak met
de natuur van de natuur of liever: de konvensie) is deze strofe:
geleerden zeggen dat mijn liefde beffen moet dragen
hoge stoelen tussen de tanden moet zetten
[p. 18]
zal zij zijn
de- kleine-lachende-versierde-vitrine-lilith?
dekleinegichelversierdevitrinelilith?
Wie niet begrijpt dat het gewaande verbond tussen fisiese werkelijkheid en poëzie nooit
heeft bestaan, wie niet begrijpt dat poëzie een eigen fisika heeft (een eigen
werkelijkheid, een eigen filosofie) ontgaat de bloedige ernst van dit anticartesiaanse
gedicht:
Liefde
ik droom dus ben ik niet
ik droom dat iemand de deur intrapt
niet voor de grap maar voor een politieke moord
ik droom dat ik niet ben
ik droom dat ik dood ga
niet voor de grap maar voor niets
ik droom dat er een ik is
ik droom dat ik eet en drink
voor de grap maar ook voor jou
Hem ontgaat het bovendien dat poëzie en werkelijkheid (as, melasse) in een ambivalente
verhouding tot elkaar staan en dat poëzie die werkelijkheid zou willen overwinnen, en
haar
[p. 19]
daartoe deformeert en in de eigen sfeer trekt, om die door de poëzie gedeformeerde
tweede werkelijkheid weer op die eerste werkelijkheid los te laten. De minnebrief aan
onze gemartelde bruid Indonesia, de verdediging van de provo's en daartussen tal van
hekeldichten tonen dat poëzie zich met enig sukses verzet, zo niet tegen de
werkelijkheid, dan toch tegen wie haar benutten om er hun roofbouw op uit te oefenen.
Lucebert maakte het begrip - de 'vulling' van het woord - mobiel, veronachtzaamde het
perspektief ervan, d.w.z. de geijkte waarde; hij luisterde niet naar wat het woord in
omgangstalig zinsverband 'betekent', maar naar wat het betekent daarbuiten, dat wil
weer zeggen: in zijn naakte werkelijkheid, in zijn isolement, in de kolommen van het
woordenboek. Woord voor woord stuwt Lucebert ons voorstellingsvermogen in een