Bloemlezingen Staring, Lucebert, Schierbeek - De open ruimte

Het gedicht zelf is éen groot voorbeeld van deze door de emosie losgemaakte
beeldversmelting, en begrip van dit gedicht is voor de poëzie van Lucebert een
toegangsweg. Wie hier 'moeilijkheden' vindt, kan de hulp inroepen van iedere
willekeurige tekenleraar die nog niet ingeslapen is.
Metaforisme
De metafoor verbindt de verst van elkaar verwijderde begrippen. Poëzie is voor Lucebert:
mijn duiveglans mijn glansende adder
[p. 31]
van glas. Omdat de aanschouwingsvorm van de ruimte (die, indien men die gebruikt, een
wereld van afzonderlijke dingen oproept, die ieder op zichzelf staan) in zijn poëzie en
schilderkunst (geen perspektief) geen rol van betekenis speelt, grijpt hij het
onverenigbare in metaforen. Voor hem bestaat de wereld niet uit in de ruimte geschikte
voorwerpen of uit in de tijd zich afspelende gebeurtenissen (ook de tijd, zegt Kant, is een
aanschouwingsvorm). Luceberts aanschouwingsvorm is de metafoor. De tekens die hij
opvangt van de wereld passeren die aanschouwingsvorm, - derhalve bouwt hij zich een
wereld op die met die ontvangen indrukken in overeenstemming is. Zijn metaforen 'zijn'
de werkelijkheid. Dienovereenkomstig is de werkelijkheid zelf éen metafoor.
Metonimie
Een metonimia is het noemen van een voorwerp dat voor het bedoelde in de plaats
treedt. Niet het vergelijken van twee zaken (bij voorbeeld poëzie en duiveglans) is de
grond van dit gebruik, maar de ruimtelijke, tijdelijke of oorzakelijke samenhang die er
tussen bedoeld en genoemd voorwerp bestaat. De metonimia houdt beeld en bedoeling
in dezelfde voorstellingskring:
Op de drempel stond armenkruis je stem
Identiteitsformule
Metafoor, metonimia, simbool: vaak zijn het middelen die ons eerder van de
werkelijkheid los maken, dan dat ze ons de werkelijkheid verduidelijken (al zeggen
sommige poëtika's dat dat
[p. 32]
laatste juist hun funksie is). Het zijn beelden in woorden, waarvan men de betekenis
letterlijk op kan vatten. Dan zijn het ook beelden in woorden die de dichter ertoe
verleiden kan ze letterlijk op te vatten. Het middel dat hem hierbij ten dienste staat, is
het werkwoord 'zijn' in de gewenste vervoeging. Wanneer Lucebert zegt:
ah & oh
zij zijn mijn ja en nee
dan is dat nog een uitdrukking 'bij wijze van spreken'; in 'ik ben de schielijke oplichter'
krijgt het woord 'is' de waarde van een wiskundig identiteitsteken. Zwevend tussen deze
twee uitersten, maar sterk neigend naar het identiteitsteken, bevindt zich het woord 'is'
in het gedicht op de dood van de minister-president:
de ministerpresident is een kanon
piep piep piep piep piep piep piep